سلامت روان

منظور از سلامت روان در این پژوهش نمره ای بود که آزمودنی در مقیاس ۲۸ سوالی سلامت عمومی^[۲۵] گلدبرگ^[۲۶] که دارای ۴ خرده مقیاس وضعیت جسمانی، اضطراب، افسردگی و عملکرد اجتماعی است، به دست آورد و دامنه نمره گذاری آن بین ۰ تا ۸۴ بود.

فصل دوم

پیشینه و ادبیات پژوهش

بخش اول: پیشینه نظری

در این فصل با توجه به متغیرها و مفاهیم اصلی حوزه پژوهش مانند سلامت روان، راهبردهای مقابله ای، سبک زندگی، علاقه اجتماعی، خود کنترلی و نظریه های لازاروس و آدلر به ارائه نظریات پژوهش های مربوط پرداخته ایم. که با توجه به مفهوم سلامت روانی، به عنوان جنبه ای کلی از مفهوم سلامت روان روع می شود.

مفهوم سلامت روان:

سلامت روان^[۲۷] مفهومی است که چگونگی تفکر، احساس و عملکرد ما را در مواجهه با موقعیت های زندگی نشان می د هد و به درک ما از خود و زندگی مان بستگی دارد. همچنین بسته به میزان برخورداری از سلامت روان عملکرد ما در کنترل استرس ، برقراری ارتباط با دیگران، ارزیابی ها و انتخابمان متفاوت است. در حقیقت سلامت روان چیزی بیش از عدم وجود بیماری روحی است. بدین معنی که صرفا به لحاظ نداشتن بیماری روحی نمی توان سلامت روان را در یک فرد صددر صد تأیید کرد (امیدیان و علوی لنگرودی، ۱۳۸۷). امروزه واژه سلامت روان بخش اجتناب ناپذیری در زندگی است سلامت روانی از جمله مواردی است که می‌تواند بر همه جنبه‌های زندگی مؤثر باشد. دنیای امروز علی رغم دستیابی به تکنولوژی پیشرفته نمی تواند پاسخگوی موضوع اساسی از یاد رفته که هویت خود انسان است، باشد؛ این هویت باز نمی گردد مگر فرد تعریف صحیحی از خود و زندگی خود پیدا کند و معنایی برای زندگی خویش بسازد افخم رضایی، تبریزی، شفیع آبادی، (۱۳۸۷).

سازمان جهانی بهداشت^[۲۸] (۲۰۰۴) سلامتی را ” رفاه کامل جسمی، روانی و اجتماعی، نه فقط بیماری یا ناقص بودن ” تعریف می‌کند و بر این نکته تأکید دارد که هیچ یک از این ابعاد بر دیگری اولویت ندارد. پس می توان گفت که سلامت روانی نمو متعادل شخصیت و باورهای هیجانی است، که شخص را قادر می‌سازد با هماهنگی با دیگران زندگی کند. فردی با سلامت روانی از سه ویژگی عمده از جمله احساس راحتی، احساس درست نسبت به دیگران و قدرت تامین نیاز های زندگی برخوردار است. به بیان دیگر مفهوم « سلامت روان عبارت خواهد بود از تامین رشد و سلامت روانی فردی و اجتماعی، پیشگیری از ابتلاء به اختلال روان، درمان مناسب و باز توانی آن».

مطالعات سازمان بهداشت جهانی و سازمان بین‌المللی کار، میزان آگاهی، از مشکلات سلامت روان را در محیط های کاری به عنوان یک موضوع سلامت عمومی افزایش داده است. در اروپا، درصدی از افراد شاغل، مشکلات سلامتی مرتبط یا تنش های شغلی دارند. پیامدهای اقتصادی مشکلات سلامت روان، به صورت مستقیم با غیبت، آسیب کارکرد شغلی و صرف هزینه های زیاد جهت مراقبت های سلامت روان است (کووکینوس^[۲۹]،۲۰۰۷). بهداشت روانی که یکی از محورهای ارزیابی سلامت جوامع مختلف است نقش مهمی درتضمین و کارآمدی هر جامعه ایفا می‌کند (ساکی^[۳۰] و کیخانی، ۲۰۰۲).

سلامت روان ازنقطه نظرمکاتب مختلف

نظریه مکتب زیگموند فروید:

به عقیده فروید ویژگی خاصی که برای سلامت روان شناختی ضروری است خود آگاهی است. او انسان متعارف را کسی می‌داند که مراحل رشد روانی را با موفقیت طی کرده و در هیچ یک از مراحل رشد بیش از حد تثبیت نشده باشد. از نظر فروید کمتر انسانی متعارف به حساب می‌آید و هر فرد به شکلی نامتعارف است. او هسته هرنوع عدم تعادل روانی را اضطراب می‌داند . در نظام فروید یک هدف غایی و اساسی در زندگی وجود دارد و آن کاهش تنش است . او ‌در مورد انسان دیدی جبر گرایانه دارد و تصویر خوش بینانه از سرنوشت انسان ترسیم نکرده است و معتقد است شخص سالم به طور ناهشیار از مکانیزم های دفاعی به عنوان روش‌هایی برای تحریف واقعیت استفاده می کند (شولتز^[۳۱] و شولتز، ۱۳۹۱ ).

نظریه کارل یونگ^[۳۲]:

به عقیده یونگ هدف نهایی زندگی فردیت یافتگی است. او معتقد است فرایندی که موجب یکپارچگی شخصیت انسان می شود، فردیت یافتن یا تحقق خود است. « در انسان فردیت یافته هیچ یک از وجوه شخصیت مسلط نیست بلکه همه آن ها به توازن و هماهنگی رسیده اند و ب یکپارچه سازی هماهنگ و همه جانبه ناهشیار و هشیار فرد، به سلامت روان شناختی مثبت می‌رسد» از دیدگاه یونگ اشخاص سالم از شخصیتی برخوردارند که او آن را شخصیت مشترک می نامد. بدین معنا که دیگر هیچ جنبه شخصیت به تنهایی حاکم نیست. این چنین افرادی دارای خصوصیاتی نظیر پذیرش خود^[۳۳]، شکیبایی، خودشناسی و بیان خود می‌باشند. در این دیدگاه گرایش به تعالی در هریک از ما طبیعی و اجتناب ناپذیر است و افراد احتیاج به هدفی دارند تا توجه خود را به آن معطوف نمایند و در جهت آن تلاش کنند. در نظام یونگ معیار سلامت روان، ضمیمه کردن اندیشه و تفکر به صفات برون گرایی است (شولتز و شولتز، ۱۳۹۱).

نظریه اریک اریکسون^[۳۴]:

به عقیده اریکسون سلامت روان شناختی اصولاً نتیجه عملکرد قوی و قدرتمند « من^[۳۵]» است . « من» عنوان و مفهومی است که نشان دهنده توانایی یکپارچه سازی اعمال و تجارب شخص به صورت انضباطی و سازشی است. « من » تنظیم کننده درونی روان است که تجارب فرد را سازماندهی می‌کند و در نتیجه از انسان در مقابل فشارهای « نهاد » و « من برتر » حکایت می‌کند. هنگامی که رشد انسان و سازمان های اجتماعی به نحو متناسب هماهنگ شود در هر کدام از مرحله رشد روانی ـ اجتماعی توانایی ها و استعدادهای مشخصی ظهور می کند. به عقیده اریکسون سلامت روان شناختی هر فرد به همان اندازه است که توانسته است توانایی متناسب با هر کدام از مراحل زندگی را کسب کند (شولتز و شولتز، ۱۳۹۱).

نظریه اریک فروم :

فروم تصویر روشنی از شخصیت سالم به دست می‌دهد. چنین انسانی عمیقا عشق می ورزد، آفریننده است، قوه تعقلش را کاملاً پرورانده است، جهان و خود را به طور عینی ادراک می‌کند، حس هویت پایداری دارد، با جهان در پیوند است و در آن ریشه دارد. فروم شخصیت سالم را دارای جهت گیری بارور می‌داند و با تأکید بر اینکه شخصیت انسان بیشتر محصول فرهنگ جامعه است، سلامت روان را بسته ‌به این می‌داند، که جامعه تا چه اندازه نیاز های افراد را بر آورده می‌کند، نه اینکه فرد تا چه اندازه خودش را با جامعه سازگار می کند. از نظر او سلامت روان بیش از آنکه فردی باشد، مسئله اجتماعی است. چهار جنبه شخصیت سالم از نظر فروم عبارتند از: عشق بارور، تفکر بارور، خوشبختی و وجدان اخلاقی. عشق بارور لازمه اش رابطه آزاد و برابر بشری است. طرفین رابطه می‌توانند فردیتشان را حفظ کنند. عشق بارور از چهار ویژگی مهم برخوردار است: توجه، احساس مسئولیت، احترام وشناخت. تفکر بارور مستلزم هوش، عقل و عینیت است(حمدیه و شهیدی، ۱۳۸۷).

نظریه کارل راجرز^[۳۶]:

یکی از اهداف مهم و قابل ذکر درمانگر این است که برای اعضای گروه جو مبتنی بر حمایت^[۲۲۸] ، درک و پذیرش فراهم کند تا احساس تهدید^[۲۲۹] اعضا به حداقل برسد و فرایند امنیت به نحوی به وجود آید که اعضا به مرحله خود سنجی برسند.

یکی از یافته های تحقیق تلسچو این بود که بیان بازخوردهای مثبت پس از بازگویی اظهارات اعضا و درمانگر تا حدود زیادی در رابطه درمانی، پذیرش های ساده^[۲۳۰] و بی قید و شرط و روشن سازی احساسات^[۲۳۱] تاثیر می‌گذارد(تلسچو ، ۱۹۵۰).

در تحقیقی که توسط محققان رویکرد مراجع محور انجام شده است احساسات ابتدایی اعضا توسط تست رورشاخ سنجیده شده است. استفاده از تکنیک‌های پذیرش ساده، روشن سازی احساسات، بازگویی سخنان^[۲۳۲] با تأیید و تشویق و اعتماد، می‌تواند جایگزین احساسات اولیه، انتقاد از شیوه های ارزشیابی و بی میلی به آشنایی بدون اضطراب و خصومت اعضا باشد(گورلو^[۲۳۳] ، ۱۹۵۰).

در مطالعات گورلو مشخص شد که افراد پیوسته با درمانگر در ارتباط هستند و هنگام اظهار مشکل از سوی اعضای دیگر در قبال آن ها مسئول هستند. در این رویکرد شخصی که از گذشته اش پشیمان است، می‌تواند در گروه راه هایی برای برطرف کردن اضطراب هایش پیدا کند و طرح های واقعی برای بازسازی زندگی اش مطرح نماید(گورلو،۱۹۵۰).

از نظر راجرز یک گروه ‌به این منظور تشکیل می شود که اعضای آن ارتباط های روزانه شان را در خارج از گروه انجام دهند. و در گروه تلاش زیادی برای ایجاد احساس پذیرش مثبت و احترام در جلسات اولیه صورت می‌گیرد و در تحقیقاتی که برای اثر بخشی گروه درمانی انجام داد ‌به این نتیجه رسید که در گروه مراجعان سعی دارند به ارزیابی رشد واقعی خودشان بپردازند. پرز عنوان کرد که ارزیابی مشکلات خاص و تضادها مفید نیستند، بلکه به تجربه درآوردن مشکلات ثمربخشی بیشتری دارد( آسوم و لوی^[۲۳۴] ،۱۹۴۸).

۴-۱-۲-۴- رویکرد درمانی گشتالت

گشتالت درمانی شکلی از درمان اصالت وجودی( اگزیستانسیالیسم) (کوری، ۱۹۹۵)و یک رویکرد رویارویی^[۲۳۵] است(روان^[۲۳۶] ، ۲۰۰۷) که به وسیله فریتز پرز^[۲۳۷] ، هیفرلاین^[۲۳۸] و گودمن^[۲۳۹] ( ۱۹۵۱) کامل شد بر رشد، خودآگاهی و محتوای آگاهی، یعنی بر آگاهی فرد از ارتباط با خود، دیگران و جهان تأکید دارد( ییه وشن^[۲۴۰] ، ۲۰۰۷).

بر پایه ی اصولی استوار بود که طبق آن شخص می بایست راه خودش را در زندگی پیدا کرده و پذیرای مسئولیت در قبال شخص خودش باشد. تمرکز و محور این روش چیزی است که فرد در همین لحظه و زمان اکنون در حال تجربه ی آن است و موانعی که شخص باید بر آن ها چیره شود تا بتواند به آگاهی کامل نسبت به اکنون و زمان حال خود دست یابد : هدف اصلی یک گروه گشتالتی به چالش کشاندن شرکت کنندگان برای آگاهی یافتن از این نکته است که چگونه آن ها از پذیرش مسئولیت در قبال این آگاهی اجتناب می‌کنند و تشویق آن ها برای جستجوی حمایت درونی به جای حمایت بیرونی است. آگاهی یافتن لحظه ـ به ـ لحظه از تجربه ی جاری یک فرد، همراه با آگاهی تقریباَ فوری و بی درنگ از محدودیت ها و موانع موجود بر سر راه این تجربه، در این روش در درون خود فرایند به عنوان درمان در نظر گرفته می شود(کوری ، ۱۹۹۵).

اهداف درمانی :

هدف اصلی گشتالت درمانی، همان طور که ذکر شد، به دست آوردن آگاهی است که کسب این آگاهی خود به خود درمان بخش است. این نظریه بیشتر از چگونگی عمل سوال می‌کند ؛ به چرایی کاری ندارد ؛ به تجربه های کنونی و اینجا و مفاهیمی مانند سد شدن آگاهی^[۲۴۱] ، برون فکنی^[۲۴۲] ، بازگشت^[۲۴۳] ، یکی شدن^[۲۴۴] ، خود مسئولیتی^[۲۴۵] و خود نظم جویی^[۲۴۶] توجه دارد. به عبارت دیگر در این نوع درمانگری سعی بر آن است که سد های آگاهی بر داشته شود و پیوستار آگاهی افزایش یابد. درمانگران پیرو این مکتب سعی می‌کنند توانایی فرد را برای خود نظم جویی افزایش دهند(ویت و دیاک^[۲۴۷] ، ۲۰۰۷).

در این روی آورد از روش های خاص گشتالت درمانگری مانند تکمیل کارهای ناتمام^[۲۴۸] ، تمرینهای گفتاری^[۲۴۹] ، آگاهی جسمانی^[۲۵۰] و گسترش آگاهی استفاده می شود. بررسی ادبیات پژوهش نشان می‌دهد که افزایش آگاهی(یکی از روش های گشتالت درمانگری) با کاهش پرخاشگری همراه است(برکنستاک، ژانت و دورتی^[۲۵۱] ، ۲۰۰۶). از سوی دیگر کاهش آگاهی موجب نوعی تفرق شخصیت و بی هویتی می شود که مغایر با کل گرایی گشتالتی است( سلاگرت و جونگسما^[۲۵۲] ، ۲۰۰۰). درمانگران گشتالتی نگر به رابطه بین جسم، روان و آگاهی و تجلی آن در رفتار بسیار اهمیت می‌دهند و یکپارچگی و تعادل روانی فرد را در سایه اتحاد کل وجود او می بینند(گلن^[۲۵۳] ، ۲۰۰۸).

اینجا و اکنون^[۲۵۴] :

یکی از مهم ترین کوشش های “پرز” آموزش به مراجعان برای تجربه ی کامل و دانستن قدر زمان حال است : در واقع زمان حال مهم ترین زمان است چرا که زمان گذشته از بین رفته و زمان آینده نیز هنوز فرا نرسیده است(کوری ،۱۹۹۵). از آن جا که در درمان گشتالتی بر قدرت زمان حال تمرکز دارد، بسیاری از تکنیک های مراجعین را در ارتباط و تماس نزدیک تری با تجربه های جاری شان قرار می‌دهد و آگاهی آن ها را از چیزی که لحظه به لحظه در حال احساس کردن هستند افزایش می‌دهد. اما ای. پولستر (۱۹۸۷) هم این گونه بیان می‌کند که وجود چنین تمرکز محکم و زیاد بر زمان حالا و این جا، می‌تواند سبب از بین رفتن مواردی نظیر تداوم وفاداری و تعهد، التزام به اعمال شخصی و مسئولیت در قبال دیگران شود.

آگاهی و مسئولیت :

تکلیف یک عضو گروه گشتالتی توجه کردن به ساختار تجربه ی خود و آگاه شدن از ” چگونگی” و ” ماهیت” این گونه تجربیات است. رویکرد روان تحلیل گری بیشتر علاقه مند است بداند که ما چرا این تجربیات را کسب کرده ایم و چه کارهایی را انجام می‌دهیم نه چگونگی انجام این تجربیات. اما رهبر گروه گشتالتی پرسش های ” چه ” و ” چگونه ” و به ندرت پرسش ” چرا ” را مطرح می‌کند. “پرز” (۱۹۶۹) می‌گوید که پرسش ” چرا” در درمان گشتالتی واژه ای کثیف است چرا که این واژه ما را به سمت دلیل تراشی هدایت کرده و در بهترین حالت یک توضیح هوشمندانه است ولی باعث درک نمی شود. درست در نقطه ی مقابل آن اضافه می‌کند که تمرکز بر آن چیزی که مردم در شرایط اکنون تجربه می‌کنند و این که چگونه آن کارها را انجام می‌دهند ما را به سوی آگاهی افزون تری نسبت به زمان حال رهنمون می شود. با توجه به پیوستار آگاهی و ماندن در کنار جریان لحظه ـ به ـ لحظه تجربیات، مراجعین چگونگی کارکردشان در دنیا را مورد مکاشفه قرار می‌دهند.

مطابق با توصیف درخشان ” پرز ” اکنون و چگونه دوپایی هستند که درمان گشتالتی به وسیله ی آن ها گام بر می دارند. برای دست یابی به آگاهی حال ـ محور از وجودمان، درمان گشتالتی از طریق تمرکز بر حرکات، اعمال، الگوهای کلامی، صدا، حالت قیافه و تعامل با دیگران سعی در تمرکز یافتن بر رفتار بارز موجود در سطح بیرونی رفتار مراجعین دارد. از آن جا که بسیاری از مردم از دیدن امور آشکار شکست می خورند(پرز ۱۹۶۹).

کار ناتمام و اجتناب :

۲- مدل‌های اقتصادی ارزشیابی

در این مدل ارزش شرکت تابعی از قدرت کسب سود دارایی‌های موجود و سرمایه‌گذاری‌های بالقوه آن و ما به التفاوت نرخ بازده و هزینه سرمایه شرکت است (جهانخانی و ظریف فرد، ۱۳۷۴).

ارزش هر شرکت تحت تأثیر دو عامل کلیدی ریسک و بازده قرار دارد. برای محاسبه ارزش سهام شرکت روش‌های متفاوتی وجود دارد. این روش‌ها را می‌توان به دو گروه تقسیم نمود:

۱- محاسبه ارزش سهام بر اساس اقلام ترازنامه: در این روش از بهای تمام شده تاریخی استفاده می‌شود که در برگیرنده ی شرایط اقتصادی روز نیست و از جامعیت برخوردار نمی‌باشد.

۲- محاسبه ارزش ذاتی سهام: در این روش جریانات نقدی آتی و سودهای آتی برآورد می‌گردد که با توجه به مشکل بودن تخمین شرایط آینده بازار سرمایه و سلیقه سهام‌داران همواره با ابهام همراه است (شهرآبادی، ۱۳۸۶).

مدل‌های اقتصادی ارزشیابی، خود در دو گروه مکتب بازار ناقص و بازار کامل قابل بررسی است (احمدی، ۱۳۸۶،۲۰). در مکتب بازار ناقص، سیاست پرداخت سود سهام مربوط و با اهمیت تلقی می‌شود. شواهد تجربی در بازار سرمایه بیانگر همبستگی مثبت بین قیمت سهام و پرداخت سود سهام است که این خود بیانگر مربوط بودن سیاست تقسیم سود در ارزشیابی سهام است.

در مقابل نظریات مکتب بازار ناقص، نظریه پردازان مکتب بازار کامل و در رأس آن ها مودیلیانی و میلر (۱۹۶۱) تئوری نامربوط بودن سیاست تقسیم سود در ارزشیابی شرکت را مطرح نمودند. آنان بر این باور بودند که ارزش شرکت به قدرت سودآوری و سیاست‌های سرمایه‌گذاری آن بستگی دارد (مشکی، ۱۳۸۰ ،۱۸۸). به اعتقاد آن ها افزایش بیش از حد انتظار سود تقسیمی ممکن است ‌به این دلیل باشد که مدیران شرکت انتظار افزایش توان سودآوری را در آینده دارند. ‌بنابرین‏ واکنش سرمایه‌گذاران نسبت به تغییرات سود تقسیمی لزوماًً نشان دهنده ی این نیست که سرمایه‌گذاران سود تقسیمی را به سود توزیع نشده ترجیح می‌دهند، بلکه تغییرات قیمت در پی اعلام سود سهام، بیانگر محتوای اطلاعاتی اعلام سود سهام است (علی احمدی، ۱۳۸۶، ۱۶). از جمله مدل‌های مطرح شده در مکتب بازار کامل می‌توان به مدل‌های جریان نقدی تنزیل شده (DCF)^[44] و مدل ارزش افزوده اقتصادی^[۴۵] اشاره کرد.

رابطه ارزش با مفاهیم دیگر

مفهوم ارزش دارای کاربرد گسترده ای است و با مفاهیم مهم و اساسی دیگر روابط پیچیده ای دارد. شناخت روابط مذکور، در جستجو برای دست یابی به کاربردهای اقتصادی، مالی و حسابداری ارزش و ارزش گذاری می‌تواند مفید و سازنده باشد.

اگر هدف در تأمین مالی شرکت، افزایش ارزش شرکت است، رابطه میان تصمیمات مالی، استراتژی شرکت و ارزش شرکت باید توضیح داده شده باشد. ‌در سال‌‌های اخیر، شرکت‌های مشاوره ای مدیریت، توصیه هایی را در این جهت که چگونه ارزش را افزایش دهند، به شرکت‌ها بیان کرده‌اند. پیشنهادهای آن ها اغلب دربرگیرنده تجدید ساختار این شرکت‌ها می‌باشد.

ارزش یک شرکت می‌تواند به طور مستقیم مرتبط با تصمیماتی باشد که شرکت اتخاذ می‌کند؛ اینکه در چه پروژه هایی شرکت کند، چگونه آن ها را تأمین مالی نماید و چه سیاست تقسیم سودی را اتخاذ کند.

دانستن این رابطه، کلیدی برای اتخاذ تصمیمات افزایش دهنده ی ارزش شرکت و تجدید ساختار مالی خردمندانه می‌باشد.

مفهوم گزارشگری ارزش

گزارش ارزش، رویکرد جدیدی در گزارشگری شرکت‌ها است، با این ادعا که مدل‌های حسابداری و گزارشگری سنتی قادر به ارائه تصویری کامل از وضعیت و عملکرد شرکت‌ها و برآورده سازی تمامی نیازهای اطلاعاتی استفاده کنندگان برای ارزیابی ارزش سهام نمی‌باشد، ضرورت تغییر نگاه و تأکید شرکت‌ها در گزارشگری مالی، زمینه ساز تحولات جدیدی در گزارشگری شرکت‌ها شده است. با تأکید بر ارائه اطلاعات تکمیلی درباره فعالیت‌های ارزش زا و معیارهای غیرمالی، مدل گزارشگری ارزش رویکردی برای گسترش گزارشگری شرکت به منظور برآورده ساختن نیازهای اطلاعاتی سرمایه‌گذاران و تحلیل گران است. برای مثال ارزش مخارج تحقیق و توسعه، نام تجاری، سهم بازار، رضایت کارکنان و نظایر آن از جمله مواردی است که اندازه گیری ارزش آن ها برای سرمایه‌گذاران به راحتی امکان پذیر نیست. در گزارشگری ارزش ‌به این نیازهای اطلاعاتی توجه می‌شود. با این توضیحات گزارشگری ارزش مجموعه جامعی از معیارهای مالی و غیرمالی و فرآیندهای مناسب برای یک شرکت است که نشانه های تاریخی و پیش‌بینی کننده ایجاد ارزش برای سرمایه‌گذاران فراهم می آورد.

همانطورکه ملاحظه می‌شود گزارشگری ارزش، علاوه بر معیارهای (اندازه ها و شاخص‌ها) مالی به معیارهای غیرمالی توجه دارد. اما لازم است برای روشن شدن بحث به روند تحقیقات مربوط اشاره شود. آیا بازار سرمایه، سهام شرکت را به نحو صحیحی ارزیابی می‌کند؟ آیا سرمایه‌گذاران واقعاً می دانند که شرکت‌ها چگونه برای آن ها ارزش ایجاد می‌کنند؟ تحقیقات انجام شده توسط پرایس واتر‌هاوس و کویرز در چندین صنعت مختلف نشان می‌دهد که بسیاری از مدیران اجرایی شرکت‌ها احساس می‌کنند که سهام آنان کمتر از واقع ارزیابی می‌شود. سرمایه‌گذاران نیز تصور می‌کنند انواع اطلاعاتی که برای تصمیمات سرمایه‌گذاری نیاز دارند در دسترس آنان قرار نمی گیرد.

بر اساس تحقیقات مذکور مدیران شرکت‌ها، سرمایه‌گذاران و تحلیل گران، همگی بر این باورند که گزارشگری مالی سنتی (مرسوم) قادر نیست اطلاعات کافی و قابل اتکایی ‌در مورد آنچه که ایجاد کننده ارزش (ارزش زا) است – نظیر دارایی‌های نامشهود، معیارهای غیرمالی که در گزارشگری مالی جاری فراموش شده اند – در اختیار بازار قرار می‌دهد ( مدرس، ۱۳۸۳، ۱۳۶).

۲-۲-۲ وجه نقد و فزونی انباشت وجه نقد

وجه نقد عبارت است از موجودی نقد و سپرده‌های دیداری نزد بانک‌ها و مؤسسات مالی (اعم از ریالی و ارزی) شامل سپرده‌های سرمایه گذاری کوتاه مدت بدون سررسید به کسر اضافه برداشت‌هایی که بدون اطلاع قبلی مورد مطالبه قرار می‌گیرد (استاندارد حسابداری شماره ۲ ایران).

در گذشته وجه نقد به گونه‌های مختلف تعبیر و تفسیر می شد. برخی وجه نقد را تنها به مفهوم « وجه نقد » برخی دیگر به مفهوم « سرمایه در گردش » و برخی نیز آن را به مفهوم « دارایی‌های سریع » و مانند آن تعبیر می‌کردند ( عالی ور، ۱۳۷۳، ۴۳).

به هر حال، وجه نقد معرف قدرت خریدی است که می‌توان در اقتصاد بازار به اشخاص یا مؤسسات دیگر انتقال داد تا به مصرف تهیه کالاها و خدمات مورد نیاز خود برسانند (شباهنگ، ۱۳۸۴،۱۵۲).

وجه نقد آماده برای مقاصد حسابداری شامل پول در دسترس، وجوه صندوق، مانده حساب بانکی، چک مشتریان و اوراق بهادار قابل داد و ستد می‌باشد. همچنین ممکن است شامل آن بخش استفاده نشده تسهیلات اضافه برداشت و یا بیش از اعتبار باشد^[۴۶].

فزونی انباشت وجه نقد^[۴۷]

فرساد و سالوا^[۴۸] فزونی وجه نقد را ذخیره ی وجه نقد مازاد بر نیاز فعالیت‌های عملیاتی و سرمایه‌گذاری شرکت تعریف می‌کنند.

استراتژی سیستم های اطلاعاتی، با فرایند گردش اطلاعات در ارتباط بوده و به سوال “چه چیزی؟” پاسخ می‌دهد. در حالی که استراتژی فناوری اطلاعات با فناوری ساختار درونی و مهارت های وابسته در ارتباط بوده و به سوال “چگونه؟” پاسخ می‌دهد.(ارل ، ۱۹۹۲،۱۳). این رابطه در شکل ۲-۲ نشان داده شده است.

شکل۲-۲: رابطه ی بین کسب و کار ، استراتژی سیستم های اطلاعاتی و استراتژی فناوری اطلاعات

می توان نتیجه گرفت که مدیریت باید با فناوری اطلاعات همانند دیگر بخش های کسب و کار ،مانند بازاریابی ،تولید و خرید رفتار کند. فناوری اطلاعات نیز باید با شایستگی و به طور مؤثر برای کسب و کار مورد استفاده قرار گرفته تا برای سازمان ایجاد ارزش افزوده کند. در عین حال فناوری اطلاعات می‌تواند به فراهم کردن نفوذ استراتژیک و رقابتی برای سازمان بپردازد و ‌به این صورت، روشی برای پیشرفت استراتژیک در سیستم های اطلاعاتی و فناوری و ترکیب مناسب آن با دیگر مؤلفه‌ های استراتژی کسب و کار، ایجاد کند (اسمادی سمان و جوهانا سلیم ،۲۰۱۳ ،۶۶).

سازمان در برخورد با فناوری اطلاعات باید اول اثرات و کاربردهای ممکن را مشخص کرده و بعد برآورد کند که به چه اطلاعات و سیستمی برای اجرای استراتژی ‌نیاز است. در مرحله بعد باید مشخص شود که چطور ، به بهترین نحو ، می توان به سیستم های اطلاعاتی ، از طریق فناوری ، دست پیدا کرد.

یک پیچیدگی دیگر، این واقعیت است که اطلاعات در تمام فعالیت های سازمانی نفوذ کرده و توسط تمامی کارکنان سازمانی از مدیریت عالی تا کارکنان رده پایین مورد استفاده قرار می‌گیرد. باوجود اینکه سازمان ها تمایل بر برنامه ریزی منابع دارند ، تلاش کمی در زمینه طراحی نوع اطلاعات لازم ، زمان استفاده از ان ها، محل جمع‌ آوری و ذخیره آن ها، چگونگی استفاده از آن ها و شخصی که مسئول آن می‌باشد، صورت گرفته است.

احتمالا ، مدل مطرح شده در شکل۲-۲ برای پوشش دادن کسب و کارهای پیچیده و محیط پویا و متغیر آن ها بسیار ساده و خلاصه است اما نقطه شروع خوبی برای مشخص کردن روابط و مسائل کلیدی می‌باشد.

۲–۲-۴- استراتژی فناوری اطلاعات وسیستم های اطلاعا تی به چه معنا است؟

تا به حال مفهوم استراتژی فناوری اطلاعات و سیستم های اطلاعات به دفعات اشاره شده است. در اینجا لازم است به تعریف دقیقی از این موضوع برسیم. شکل۲-۲ مؤلفه‌ های اساسی استراتژی فناوری اطلاعات و سیستم های اطلاعاتی را از دیدگاه کلی نشان می‌دهد. به طور کلی استراتژی فناوری اطلاعات و سیستم های اطلاعاتی از دو قسمت تشکیل شده است(وارد ،پپارد ،۲۰۰۸،۴۴):

سیستم های اطلاعاتی:استراتژی سیستم های اطلاعاتی ، نیاز سازمان ، مبنی بر اطلاعات و سیستم هایی که از استراتژی کلی کسب و کار حمایت می‌کنند را مشخص می‌کند.به طور کلی این موضوع سرمایه گذاری های لازم برای دستیابی به سبد برنامه های مفید ، سود های پیش‌بینی شده ،تغییرات لازم برای به دست آوردن ارزش افزوده ، محدودیت های منابع و وابستگی های متقابل سیستم ها را مشخص کرده و به آن ها اولویت می بخشد.

فناوری اطلاعات:استراتژی فناوری اطلاعات ،نیاز سازمان به اطلاعات و سیستم ها را از طریق فناوری حمایت می‌کند. این استراتژی به طور کلی با منابع فناوری اطلاعات در ارتباط بوده و بر سهم توانایی ها، قابلیت ها و منابع فناوری اطلاعات(شامل سخت افزار، نرم افزار و شبکه) تمرکز داشته و خدماتی از قبیل فرایند های فناوری اطلاعات ، توسعه سیستم ها و پشتیبانی از کاربران را در بر می‌گیرد.

استراتژی فناوری اطلاعات و سیستم های اطلاعاتی تعیین می‌کند که چگونه یک کسب و کار مورد انتظار،در محیط یک شرکت یا سازمان در اینده تحقق پیدا می‌کند.همچنین این استراتژی مأموریت‌ ها و اهداف کسب و کار سازمان و چگونگی پشتیبانی آن ها توسط فناوری را توصیف
می‌کند. یک برنامه استراتژیک فناوری اطلاعات کلیه تغییراتی که سازمان درآینده چه در داخل و چه در خارج با آن مواجه خواهد شد و نیز فرصت های بالقوه فناوری اطلاعات را در نظر می‌گیرد. تدوین استراتژی فناوری اطلاعات یک فرایند است و نباید به آن به دید یک مستند و گزارش وزین نگریست.این برنامه همانند یک فرایند است که به پشتیبانی، رد گیری و نیز بروز رسانی نیازمند
می‌باشد.

در این قسمت باید به اهمیت نقش همسویی بین استراتژی فناوری اطلاعات و سیستم های اطلاعاتی و استراتژی کسب و کار توجه داشت که در آینده به تفصیل ‌در مورد آن صحبت خواهد شد.

۲-۲- ۵- چرا به استراتژی فناوری اطلاعات و سیستم های اطلاعاتی نیاز است؟

تا به اینجا صحبت های زیادی درباره ی لزوم بهره مندی سازمان ها از استراتژی فناوری اطلاعات و سیستم های اطلاعاتی کرده ایم. تحقیقات زیادی وجود داردکه نشان می‌دهد،عواقب نداشتن استراتژی فناوری اطلاعات به ضرر سازمان است تعدادی از این ضرر ها به شرح زیر است(پمبرنون و دیگران ،۲۰۰۱،۶۳):

نبود روشی برای تصمیم گیری راجع به چگونگی استفاده بهینه از منابع و عدم شناخت ابزار مناسب برای فراهم ساختن سیستم ها.

نبود اطلاعات یا اطلاعات ضعیف ، نامنسجم و نادرست مدیریتی و همچنین دسترسی کند به اطلاعات.

سوء تفاهم بین کاربران ومتخصصان فناوری اطلاعات که منجر به ختلاف و نارضایتی می شود.

استراتژی ‌در مورد فناوری ، نامربوط بوده و انتخاب ها را محدود می‌کند.

سرمایه گذاری های زیر بنایی ناکافی است.

۱- توانایی وآگاهی

۲- ایمان ‌و امانت داری

۳- عدل ودادگری

۴- بینش ودرایت سیاسی

۵- منزه بودن ‌از بیماری های اخلاقی

ب- پرورش وحفظ نیروی شایسته: نقش عدالت در این مورد،تشخیص استعدادهای بالقوه نیروهای شاغل درسازمان وسپس فراهم آوردن امکاناتی برای شکوفایی آن ها می‌باشد که در نتیجه آن:

• • محیط سازمان قابل کنترل می شود.

• • نیروهای مادی ومعنوی شکوفامی شود.

• • همه به حق خودمی رسند.

• • هرکس درجای خود قرارمی گیرد.

• • هیچکس ‌از دیگری برترنیست جزباتقوا وتلاش.

• ضریب انگیزش بالاورشدفردی وسازمانی به اوج می‌رسد.

یکی ازجلوه های عدالت، تعادل میان حسن فعل وفاعل درکاراست. چنین است که پست های کلیدی راباید به انسان های عادلی داد که درکنارتخصص می‌توانند ضمن ارتقای کارآمدی ‌و کارایی واثربخشی برحسن فاعلی کارهم تضمین دهندوفضای سازمان رامیدانی برای مسابقه ‌در ارزش های انسانی اسلامی سازند.

۳- طراحی نظام ارزیابی(تعیین شایستگی): عدالت در این مورد ‌به این گونه است که مراتب افراد برپایه قضاوت های شخصی تعیین نشود وملاک های تصمیم گیری درباره اموری چون ترفیع ،انفصال ،انتظار و…باید عاری ‌از هرگونه حب وبغض ‌و تبعیض باشد. عدالت ‌در قضاوت ازبارزترین جلوه های عدالت است.

۴-طراحی نظام پاداش: بایداثربخش باشدبه گونه ای که بیشترین بازدهی رابرای سازمان داشته باشد. پاداش مشروط به عملکرد ‌موثر باشد.یعنی عملکردی که درجهت دستیابی به اهداف سازمان باشد (در این معناعدالت همان اعطاءکل ذی حق حقه)است.

۵-نظام حقوق ودستمزد: باید متناسب باتخصص، مهارت،تجربه و سابقه کارافراد تعیین شود وهمچنین ضوابط وشرایط برای اعطای آن یکسان باشد.

۶-طراحی نظام انضباط: انضباط به معنای ابزاری است که مدیرازآن برای اصلاح رفتارنامطلوب استفاده می‌کند.عدالت در این زمینه مبتنی برپاسخ منطقی به پرسش های زیراست: فردچه خلافی مرتکب شده؟آیامی دانسته خلاف است؟آیاواقعا متخلف است؟آیاامکان تخفیف وجوددارد؟‌آیا این قانون بدون استثناء برای همه اجراشده وآیافرد برتخلف اصراردارد؟ تجلی عدالت درانضباط موجب رشد سازمان ، اصلاح خطاکاران وعبرت گیری سایرین می شود.آخرین حلقه انضباط اخراج است.دراسلام اخراج وجود دارد (داستان آدم وحوا). البته رعایت عدالت این است که اخراج آخرین مرحله باشدودرنهایت عدالت اقتضا می کندکه درصورت اصلاح فرداخراجی، دوباره مشمول رحمت قرارگیرد، همان گونه که خداوند توبه پذیراست.

۷-آموزش کارکنان: عدالت اقتضامی کندکه یک رشد همه جانبه برای کارکنان لحاظ شود.امروزه درسازمان ها هدف ازآموزش رسیدن به اهداف سازمان است دراسلام تنها چنین نیست بلکه اهداف انسانی والهی هم هست. همچنین مقتضی است ‌از بهترین روش ها، غنی ترین محتواها وفراگیرترین برنامه هابهره گرفت وبدون تبعیض همگان رابالاآورد، حتی اگرجای خود مارابگیرند ( حق پناه،۶۵:۱۳۸۶).

۲-۱-۱۰-عدالت درمدیریت علوی

درسیره حضرت علی(ع) نوعی فرهنگ سازی وجود دارد که مردم رابه حقوقشان واقف می‌کند وحتی اگر عملکرد وموضعی ازمردم راکه ظاهراً به نفع حاکم است تذکرمیدهد.درعمل، تعامل مردم رابه سوی صحیح سوق می‌دهد.ایشان ضوابط مبتنی ‌بر عدالت رابرروابط شخصی ودوستانه ترجیح داده‌اند ‌و در زمان مقتضی ‌حکم‌رانان رابراساس توان واستعدادشان گزینش یاتعویض می کرده‌اند. عدالت درمنظرعلی(ع)هدف حکومت است ، به گونه ای که مصادیق آن درعهد نامه های مالک اشترومحمد ابن ابوبکرهویداست.

دلایل حضرت علی (ع)برای تحقق عدالت عبارتنداز:

۱-خداوند وسنت الهی: عمل به سنت الهی که موجب ثبات حکومت می شود.

۲-بشر: بیان عقلانی رابطه علی ومعلولی بین عدالت وجامعه انسانی.

۳-سیاست وحکومت: که شامل سه عنصراست :

الف -مردم واجتماع: اسلام وتعالی مردم ازطریق عدالت امکان پذیراست.

ب -حکومت ونظام سیاسی: موجب تداوم قدرت است.

ج-حاکمان ‌و نخبگان سیاسی: موجب ارزش پیداکردن آنان وسخنانشان می شود (مشرف جوادی ودیگران ،۱۴۰:۱۳۸۵).

۲-۱-۱۱-عدالت درمدیریت مهدوی

عدالت به مفهوم «اعطاءکل ذی حق حقه»‌در سازماندهی آن حضرت به گونه ای که پرچم خود رابه مردان صالح وصادق وحق شناس می‌دهد.عدالت به معنای دوری ‌از گناهان کبیره وصغیره ونیز عدالت به معنای اعتدال ازاوصاف یاران مهدی(عج) است .همچنین عدالت به معنای موزون بودن ،درسازمان یاران مهدی(عج) محسوس است. انتخاب هدف ازعناصراصلی برنامه ریزی است .هدف حکومت مهدی(عج) همان هدف انبیاء وائمه است که درچهارهدف جمع شده است :

۱- احیای معا لم وشعائردین خدا.

۲- آبادانی شهرها.

۳- امنیت بندگان خدا.

۴- اقامه حدودالهی (همان منبع).

۲-۱-۱۲- رابطه عدالت ‌با کارکنان:

احساس عدالت به مثابه نتیجه قضاوت افراد، متعاقبا موجب می شود که دریک رفتار واکنشی ، افرادرفتاری محبت آمیز از خود بروز دهند. واضح است که نتیجه چنین تعاملی، استواری هویت جمعی مجموعه مورد نظرخواهد بودکه ‌در رویکرد سیستمی به تعهد سازمانی ‌تعبیر می شود.ادراک ازعدالت سازمانی با جنبه‌های مختلف تعهد سازمانی،رفتارسازمانی،میزان غیبت کارکنان، میزان اعتماد آنان به مدیران،ارتباطات وتعاملات کاری باهمکاران، تسهیم دانش وعملکرد وبهره وری سازمانی مرتبط است(پورعزت،۱۵:۱۳۸۸).

۲-۱-۱۳-چرا و چه کسانی از عدالت گریزانند ؟

بحث عدالت مقوله ای است که در تمام ادیان و مکاتب وحتی در نظرات نظریه پردازان منعکس شده و ضمن مطالعه مورد تأکید قرار گرفته و رعایت عدالت در بیشتر موارد به عنوان یک فضیلت اخلاقی یاد شده است . اما به یقین می توان گفت که اکثریت سازمان‌ها با نوعی بی عدالتی و تبعیض روبرو بوده و با آن درگیر هستند . به راستی این بی عدالتی ها و تبعیض ها از کجا و چگونه سرچشمه می گیرند ؟ و در یک سئوال ساده “چرا تبعیض ” ؟

مسلم است که اگر بی عدالتی حاکم باشد، حق و یا حقوقی از فردی کسر می شود و به فرد دیگری انتقال می‌یابد. به دیگر سخن، عده ای به حق و یا حقوق خود نمی رسند و عده ای دیگر به حق و یا حقوق بیشتری نسبت به آنچه که استحقاقش را دارند می‌رسند . لذا مشخص است که بی عدالتی به دلیل ازدیاد منافع شخصی و یا حداقل حفظ منافع شخصی است و کسانی که منافع شخصی را به هر قیمت و به هر عنوان که شده بر منافع دیگران ترجیح می‌دهند از عدالت گریزانند .

قبلا گفته شد که علت تبعیض و بی عدالتی،تلاش مدیر برای گسترش منافع شخصی و یا حداقل حفظ منافع موجود است . اما رفتارهایی که مدیران برای دستیابی ‌به این هدف انجام می‌دهند به صورت‌های زیر نمایان می شود :

۱- ضعف شناختی مدیر : اگرچنانچه مدیرنتواندکارکنان وکارمندان خودرادرک کندونسبت به آن ها شناخت کاملی به دست آورد، ضعف حاصل ازاین عدم شناخت مدیررابه بی عدالتی ‌و تبعیض خواهدکشاند . به عنوان مثال فرض کنید مدیریک سازمان ازشرح وظایف وزمان ‌مورد نیاز برای انجام وظایف کارکنان خود اطلاع کافی نداشته باشد و نتواند میزان دشواری و مدت زمان مورد نیاز برای امور را بسنجد، بدیهی است در توزیع پاداشها ( عدالت توزیعی ) عادلانه رفتار نخواهد کرد .