مدل فرناندز-یوشیدا

این مدل شامل شش مرحله است و در سال ۲۰۰۴ توسط فرناندز و یوشیدا مطرح شد.

مرحله­ اول- برنامه­ ریزی درس­پژوهشی : این مرحله با برنامه­ ریزی برای درس پژوهشی شروع می­ شود. معلمان به صورت مشترک به بیان ایده­های خود می­پردازند. این برنامه­ ریزی ‌بر اساس تجربیات گذشته، مشاهدات دانش ­آموزان فعلی و بررسی درس­های پژوهشی قبلی صورت ‌می‌گیرد. در پایان این مرحله، طرح درسی با جزئیات کافی آماده می­ شود.

مرحله­ دوم- مشاهده­ اجرای درس پژوهشی: در این مرحله یکی از معلمان درس را برای دانش­آموزانش تدریس می­ کند و معلمان دیگر که در تهیه­ درس شرکت داشتند آن را مشاهده ‌می‌کنند.

مرحله­ سوم- بحث و گفتگو درباره درس پژوهشی: معلمان برای بازخورد بر روی درس تدریس شده، جلسه تشکیل می­ دهند و پیشنهادها و انتقادهای خود را که حاصل از مشاهدات است، ارائه می‌کنند.

مرحله­ چهارم- اصلاح درس پژوهشی: بعد از بحث درباره ی مشاهدات کلاسی، بعضی از ‌گروه‌های درس پژوهی کار خود را متوقف می‌کنند و برخی دیگر به اصلاح آن پرداخته و برای اجرای مجدد، طرح درس اصلاح شده را آماده ‌می‌کنند.

مرحله­ پنجم- تدریس طرح درس جدید^[۴۲]: بعضی از گروه­ ها که می­خواستند کارشان را ادامه دهند، طرح درس اصلاح شده را مجدداً تدریس ‌می‌کنند. بعضی اوقات یک معلم درس واحدی را برای دو کلاس، یا در یک کلاس، تدریس می­ کند، که یک مورد بسیار جالب ‌می‌باشد. یک دلیل برای انجام این مرحله آن است که به وسیله­ تغییر در معلم یا دانش ­آموزان، یک بستر وسیع از تجربیات برای گروه تهیه می­ شود.

مرحله­ ششم- بازاندیشی مشارکتی درباره ی طرح درس اصلاح شده: معلمان مجدداً به بحث روی درس می­پردازند. این بار گفتگوها روی عقاید و پیشنهادات متمرکز است. سپس با ثبت این ایده­ ها منبع خوبی برای آینده به دست خواهند آورد(فرناندز و یوشیدا، ۲۰۰۴).

مدل ریچاردسون^[۴۳]

مدل ریچاردسون که در سال ۲۰۰۴ مطرح شد، شامل هفت مرحله­ زیر است :

• • تشکیل گروه درس پژوهی؛

• • تمرکز بر درس پژوهی؛

• • طراحی نقشه برای درس پژوهشی؛

• • آماده شدن برای مشاهده؛

• • تدریس و مشاهده؛

• • گزارش درس؛

• بازاندیشی و طراحی نقشه برای گام­های بعدی(ریچاردسون، ۲۰۰۴).

الگوی لوئیس و همکاران^[۴۴]

این مدل در سال ۲۰۰۵ از گروه تحقیـقاتی مایـلـز^[۴۵]، مطرح شد که به مدل پولیـا در حل مســئله­ی ریاضی بسیار شبیه است. مدل لوئیس شامل چهار مرحله­ است:

مرحله­ اول- مطالعه: در این مرحله، اهداف بلندمدت یادگیری دانش ­آموزان و توسعه برنامه درسی و استانداردهای برنامه درسی تعیین می­ شود.

مرحله­ دوم- طراحی نقشه: درس پژوهشی طراحی می­ شود. مواردی مانند تکلیفی که دانش ­آموزان انجام می­ دهند، پیش‌بینی پاسخ­های دانش ­آموزان و بحث درباره نحوه­ جمع‌ آوری داده ­ها از موضوعات اصلی مورد بررسی در این مرحله است.

مرحله­ سوم- اجرای درس پژوهشی: اجرای درس و جمع ­آوری داده ­ها در این مرحله انجام ‌می‌گیرد.

مرحله­ چهارم- بازتاب بر داده ­ها: در این مرحله به سؤالاتی از قبیل “از نحوه ی یادگیری دانش آموزان ، طراحی و آموزش درس چه چیزهایی آموختیم؟ یافته ها چه کاربردی در اصلاح این درس و به طور وسیع­تر در یادگیری دارند؟” پاسخ داده می­ شود.

این الگو در شکل شماره­ ۴ خلاصه می­ شود:

شکل شماره ۴٫ الگوی درس پژوهی لوئیس و همکاران(لوئیس، پری و موراتا،۲۰۰۳)

مطالعه

بازتاببر داده ها

اجرای درس پژوهشی

طراحی نقشه

نکته­ی مهم در این مدل، نقش مدرسه درخصوص نوشتن برنامه درسی، انتخاب محتوا، تعیین اهداف و استانداردها ‌می‌باشد که به نظر می­رسد درکشورهای با نظام آموزشی متمرکز، نیاز به اصلاح و ویرایش دارد. همان­طور که در شکل شماره­ ۵ مشخص شده است، تقابل و تعامل بین اعضای گروه درس پژوهی و اعضای خارج از گروه دیده می­ شود. لوئیس و همکاران، توسعه ظرفیت یادگیری را از طریق درس­پژوهی، علاوه بر نحوه­ عملکرد گروه درس­پژوهی به مواردی از قبیل جو کلاس درس، محتوای درس جرح و تعدیل شده، منابع حرفه­ای بیرونی از قبیل متخصصان آموزشی خارج از مدرسه و پژوهش­های علمی صورت گرفته، ربط می­ دهند. از نظر آنان همکاری این ساختارها و ترکیب کلی آن­ها است که هویت اصلی درس پژوهی را تشکیل می­دهد و موفقیت آنان را تضمین می­ کند(لوئیس، پری و موراتا،۲۰۰۳؛ نقل ازایوبیان، ۱۳۸۵).

شکل شماره ۵٫ توسعه ظرفیت یادگیری از طریق درس پژوهی(لوئیس، پری و موراتا،۲۰۰۳)

دانش آموز

×

دانش آموز

معلم محتوا

محتوای درسی کلاس خود معلم

منابع حرفه ای (مثل ناظران

بیرونی و مواد آموزشی)

و نتایج تحقیقات

طراحی نقشه / تجدید نظر

معلم

×

معلم

دانش آموز

× محتوا

دانش آموز

بحث

درس پژوهشی

تدریس/مشاهده

تدریس/مشاهده

زمینه ی گروه درس پژوهی، تعاملات و فعالیت ها

محتوای درسی مدارس در ناحیه یا ایالت

۲-۴-۱۰- جلسات درس پژوهی

محتوای جلسات درس پژوهی عموماً به شرح زیر است:

• • مسئله­ای که درس با آن آغاز می­ شود، شامل جزئیاتی مانند این که دقیقاً از چه کلمات و عددهایی باید استفاده شود.

• • لوازمی که باید به دانش ­آموزان داده شود تا برای حل مسئله از آن استفاده کنند.

• • پیش‌بینی تفکرات و جواب هایی که دانش آموزان احتمالاً در جریان تلاش برای حل مسئله، آن­ها را توسعه می­ دهند.

• • انواع سؤالاتی که برای پرورش تفکر دانش ­آموزان در طی درس باید از آن­ها پرسید و انواع راهنمایی­هایی که باید به آن دسته از دانش­آموزانی که در فرایند تفکر خود دچار بدفهمی^[۴۶] ‌شده‌اند، ارائه کرد.

• • چگونگی استفاده از فضای تخته سیاه. (معلمان ژاپنی معتقدند که سازماندهی نحوه­ استفاده از تخته سیاه عاملی کلیدی در سازماندهی تفکر و فهم دانش ­آموزان است.)

• • چگونگی استفاده از تفاوت­های فردی دانش ­آموزان در یادگیری ریاضی.

• • چگونگی پایان دادن به درس با توجه به لحظه­ کلیدی که در آن فهم دانش ­آموزان افزایش می­یابد(استیگلر و هیبرت، ۱۹۹۹؛ اکتفایی­نژاد و فدایی، ۱۳۸۵).

• • اظهار نظر،کنفرانس رسمی درس پژوهی که در آن مشاهده کنندگان اطلاعات به دست آمده را به اشتراک می‌گذارند، از اطلاعات برای یادگیری دانش آموزان ، متن منظم ، طراحی درس و واحد، و موضوعات گسترده تر در آموزش –یادگیری استفاده می‌کنند؛ چرخه ی درس پژوهی و تثبیت یادگیری در آینده ‌و سوالات جدید در چرخه ی آینده را مستند سازی می‌کنند.( لویس براون ، ۲۰۰۹)

• • دادلی (۲۰۱۳) معتقد است ، از طریق بحث های معلمان اکثریت شواهد مربوط به موارد زیر آشکارمی شود :

• • الف) آگاهی آن ها از شاگردان، کلاسها، محتوا و روش تدریس

• • ب) فرصت های به وجود آمده برای “خطر کردن^[۴۷]“

۱-۲-۶-۲ نظریه انتظار وروم

طبق این نظریه، رفتار فرد نه تنها تحت تأثیر اولویت خود برای دستیابی به یک نتیجه نسبت به نتیجه ای دیگر قرار ندارد، بلکه اعتقاد به اینکه این نتایج چه هستند نیز مهم می‌باشند. وروم انتظار را اینگونه تعریف می‌کند: می توان برای انتظار ارزش صفر (این اعتقاد که نتیجه مورد نظر از اقدام مورد نظر حاصل نخواهد شد)تا یک(این اعتقاد که قطعاٌ نتیجه مورد نظر از اقدام مورد نظر حاصل خواهد شد) را در نظر گرفت (بی نام، ۱۳۸۸).

۲-۲-۶-۲ نظریه تعیین هدف (کریتنر^[۴۰] و همکاران)

بر اساس این نظریه، اگر برای هر شخصی هدفی تعیین شود، افراد جهت نیل به اهداف تعیین شده برانگیخته می‌شوند. در واقع افراد هدفمند، بیشتر و دقیق تر از اهداف بی هدف تلاش می‌کنند. همچنین، افراد با اهداف رقابتی و مبارزه طلبانه، نسبت به افرادی که دارای اهداف ساده و سهل هستند، بیشتر تلاش و فعالیت می‌کنند. صاحب‌نظران معتقدند گرچه تعیین هدف، بازدهی افراد را افزایش می‌دهد اما در رابطه با پدیده هایی مانند غیبت، جابجایی یا رضایت شغلی طرح قابل تحلیلی ارائه نمی دهد (سید جوادین ، ۱۳۸۶).

۳-۲-۶-۲ نظریه برابری

این نظریه توسط آدامز ارائه شده است. براین اساس در صورتی که کارکنان بی عدالتی در پرداخت ها نسبت به سایر همکاران خود را احساس کنند، دچار بی انگیزگی می‌شوند و برعکس در صورتی که احساس کنند با توجه به کاری که انجام داده‌اند، انصاف ‌در مورد آن ها رعایت شده است، با انگیزه بیشتری به کار می پردازند برخی از نشانه های بی انگیزگی در نتیجه عدم رعایت انصاف بین کارکنان عبارت است از: خوب کار نکردن، درخواست افزایش حقوق، استعفاء، مقایسه خود با دیگر همکاران و توجیه موقتی بودن بی عدالتی. برای پیاده سازی موفق این نظریه باید درک کارکنان نسبت به مسائل روشن گردد. ابتدا باید موارد بی عدالتی درسازمان شناخته شده و معیارهای ارزیابی عملکرد وپرداخت پاداش برای کارکنان روشن گردد (نائلی،۱۳۷۳).

۴-۲-۶-۲ نظریه نیاز به پیشرفت مک کله لند

مک کله لند معتقد است که درانسان سه نیاز وجود داردکه عبارتند از:

۱٫ نیاز به کسب موفقیت^[۴۱] ؛ تمایل به برتری یا موفقیت درارتباط با مجموعه ای از استانداردها. کسانى که به شدت نیاز به موفقیت و کسب پیروزى را درخود احساس مى کنند، صرف نظر ازپاداش هاى حاصل ازپیروزى، به نفس پیشرفت مى اندیشند و در پى آن هستندکه کارها را بهتر و با راندمانى بالاتر انجام دهند. این افراد همواره در پى تأمین هدف هایى بر مى آیند که چالشى و هماورد طلب باشد و همواره ازکارهاى بسیار ساده و یا بسیار سخت اجتناب مى کنند.

۲٫ نیاز به کسب قدرت^[۴۲] ؛ تمایل به کنترل دیگران برای اثرگذاری برآنها. نیاز به کسب قدرت یعنى میل به اثرگذارى، اعمال نفوذ وکنترل بر دیگران .کسانى که این احساس درآن ها شدید باشد، از این که مسولیتى را بپذیرند و در جهت اعمال نفوذ بردیگران گام بردارند، لذت مى برند و بیش از این که به عملکرد بیاندیشند، در پى کسب مقام و شهرت هستند.

۳٫ نیاز به ایجاد ارتباط با دیگران^[۴۳] ؛ تمایل به دوستی، همکاری و روابط متقابل شخصی با دیگران. میل ‌به این است که دیگران انسان را دوست بدارند و او را بپذیرند. کسانى که ازنظر برقرارى ارتباط با دیگران انگیزه بسیار بالایى دارند، در راه ایجاد روابط صمیمى با دیگران سعى بسیارمى نمایند (آراستی و والی نژاد، ۱۳۹۰).

۲-۶-۲ نظریه انگیزه پیشرفت اتکینسون^[۴۴]

بعد از این که مک کله لند به ایجاد نظریه خود در باب نیاز به پیشرفت پرداخت، اتکینسون نیز شروع به تکوینی دیگر از نظریه انگیزش کرد (کرمی، ۱۳۸۹). اتکینسون معتقد بود هر فرد بالغ و سالمی یک منبع انرژی بالقوه دارد و چگونگی آگاهی و استفاده از این انرژی بستگی به قدرت انگیزش فرد و موقعیت ها و فرصت های کاری او دارد. در واقع کوشش ها و جدیت های فرد برای دستیابی به اهداف نتایجی به شرح زیر به دنبال دارد: میزان قدرت نیاز و انگیزه، میزان انتظار از موقعیت ها و ارزش هایی که در ارتباط با اهداف جنبه محرک دارند.

نظریه اتکینسون ‌در مورد رفتار سازمانی بر مبنای سه عامل استوار است: نیازبه توفیق، نیازبه قدرت و نیاز به دوستی و ارتباط با دیگران. برای مثال اگر فردی نیاز به وابستگی و ارتباط و کار جمعی دارد و ‌به این وسیله انگیخته می شود، باید در محیطی ‌کار کند که در آن محیط بین او و سایر همکاران و کارکنان تعامل متقابل وجود داشته باشد. در این صورت انرژی بالقوه او در ارتباط با احساس وابستگی و دوستی آزاد شده، و فرد احساس شادکامی و خوشحالی می‌کند. برعکس اگر برای چنین فردی محیط کاری محیطی ناخوشایند و بدون وجود دوستی ها باشد و او مجبورگردد تنها کار کند، نیاز به وابستگی در او ارضاء نشده و انگیزش این فرد مختل خواهدشد (طلاوری، ۱۳۸۱).

۴-۶-۲ نظریه ی کنش موجه^[۴۵]

آیزن و فیش باین^[۴۶] درسال۱۹۸۰با بیان این مطلب اهمیت نیت را نشان دادند که نیت، عامل تعیین کننده مستقیم رفتار می‌باشد و هنگامی که شاخص مناسبی از نیت به دست آید، می‌تواند مناسب ترین پیش‌بینی کننده رفتار باشد (مرادی و همکاران، ۱۳۸۹). در نظریه ی کنش موجه، عوامل مؤثر بر گرایش افراد به فعالیت های مشارکتی را به سه دسته اجتماعی، اقتصادی و مکانی دسته بندی کرده‌اند. از دیدگاه نظریه کنش موجه، تشکیل و گرایش به تعاونی ها، منتج از باور افراد ‌در مورد نتایج و انگیزه برای برآوردن نیازهای خود و توقع دیگران است. این نظریه دارای دو عنصر است: بخش شخصی و بخش اجتماعی. عنصر شخصی یعنی گرایش های فرد حاصل باور شخصی در زمینه نتایج و ارزیابی او از نتایج ممکن است و عنصر اجتماعی نیز هنجار ذهنی منعکس کننده ی نفوذ و فشار اجتماعی روی یک شخص برای انجام یک رفتار است. در واقع ترکیب آن ها پیش ‏بینی کننده ی یک نیت رفتاری است. این الگو فرض می‏ نماید که نیت (قصد) رفتاری پیش‌بینی کننده مستقیم رفتار است و نیت رفتاری خود نیز به وسیله نگرش فرد نسبت به ‌رفتار و هنجار ذهنی تعیین می‏ گردد (شهبازی و قربانی، ۱۳۸۹).

به طور کلی انگیزه ها به رفتارهای مشارکتی افراد جهت می‌دهند و آن را استمرار می بخشند. هیچ رفتاری را فرد انجام نمی دهد که انگیزه‌ یا نیازی محرک آن نباشد، در واقع انگیزه ها و فرایند انگیزش سبب برانگیختگی، هدایت و تداوم رفتار انسان می شود (نجفی،۱۳۸۷).

۷-۲ انگیزش در زنان

در وضع قوانین برای صنف های مختلف و یا وضع مالیات برای مشاغل مختلف نیز، اصل عدالت گاهی اقتضای تفاوت را دارد، نه آنکه برای همه به طور مساوی یک قانون را وضع کرد. هرچند در برابر همگان برابرند و هرگز نباید تفاوتی باشد.اسلام در وضع قوانین برای زن و مرد، عدالت را مراعات ‌کرده‌است و این الزاماًً همه جا به معنای تساوی نیست، گاه حقوق و تکالیفی برابر دارند و گاه متفاوت. (موارد آن بعداً مطرح می شود (کاتوزیان، ناصر،۱۳۸۶، ص۲۴)

۲-۱-۷- وضع قوانین و مصالح عمومی

هنگامی که قانون‌گذار، بنای وضع قانونی را برای جامعه دارد، نظر به مجموعه ی افراد می‌کند، مصالح اجتماعی و عمومی مردم را ملاحظه کرده، قانونی را وضع می‌کند.

به تعبیر دیگر: حکمت و فلسفه وضع یک قانون، به نوع مردم و مصلحت کلی جامعه بر می‌گردد،

هرچند ممکن است، در موردی خاص و یا درباره ی برخی از افراد، آن فلسفه جاری نباشد.

مثلاً برای ایجاد نظم و عبور و مرور، قوانینی وضع می شود. تا از هرج و مرج، بی نظمی، از هم پاشیدگی و تصادف جلوگیری گردد، از جمله قانون‌گذار می‌گوید: عبور از چراغ قرمز ممنوع!

اگر راننده ای پس از نیمه ی شب با اتومبیل خود به چهار راهی برسد، چراغ قرمز باشد، آنگاه بخواهد با مصلحت سنجی شخصی و تحت این عنوان که: من عجله دارم! خیابان هم خلوت است. هدف و فلسفه ی توقف در برابر چراغ قرمز، عدم هرج و مرج و جلوگیری از تصادفات است و اینک همه ی این امور منتفی است، ‌بنابرین‏ عبور از چراغ قرمز برای من مجاز است آنگاه از چراغ قرمز عبور کند، هرگز این توجیهات را قانون‌گذار از او نمی پذیرد! چرا که این نوع مصلحت سنجی ها، خود سبب هرج و مرج دیگری خواهد شد. (کاتوزیان، ناصر،۱۳۸۶، ص۳۲)

در تفاوت حقوق زن و مرد، اسلام مصالح و حکمت هایی را در نظر گرفته است و قوانینی را بر آن اساس وضع ‌کرده‌است. این تفاوت ها، ‌بر اساس تفاوت های طبیعی و اختلاف وظایف مرد و زن است. و هرگز عدم وجود حکمتی ‌در مورد خاصّ، سبب نقص آن قانون نخواهد شد.

مثلاً تعیین ارثِ بیشتر برای مردان (در برخی موارد) به تفاوت در نیازها و هزینه ها بر می‌گردد و بدان جهت است که نیاز مردان جهت تأمین هزینه های خانواده ـ از جمله همسرش ـ بیش از نیاز زنان است مرد باید همه ی هزینه ی خود و هم هزینه ی فرزندان و همسرش را بپردازد. حال اگر در موردی خاص، زنی شوهرش را از دست داده باشد، و سرپرستی چند فرزند هم به عهده ی او باشد؛ نمی توان قانون ارث را نقض کرد. (کاظم زاده،علی،۱۳۸۱، ص۸۶)

بخش دوم: جایگاه زن در اسلام

۲-۲- زن در نگاه اسلام

پرداختن به جایگاه زن در این قسمت از تحقیق از آن جهت اهمیت دارد که برخی ها تفاوت در حقوق و تکالیف زن و مرد را به تفاوت ارزشی زن و مرد تعبیر کرده‌اند و لذا شایسته است با پرداختن به آن از ایجاد شبهه و نقص در برداشت ها جلوگیری کنیم.

۲-۲-۱- زن در قرآن کریم

قرآن کریم مسائل مربوط به زن را در سه محور زندگی فردی، خانواده و جامعه در آیات متعددی نزدیک به ۲۰۰ آیه طرح ‌کرده‌است. در اینجا ۱۵ موضوع را که نشان دهنده دید و رأی کلی قرآن درباره زن است می آوریم.

1. 1. در داستان آفرینش انسان، که از خلاقیت و جانشینی، سجده فرشتگان، دمیدن روح، تعلیم اسماء، وسوسه شیطان، عصیان و نافرمانی، تلقی و دریافت کلمات، توبه و ماده آفرینش، سخن رفته، زن و مرد یکسان دانسته شده اند. در این آیات سخن از «انسان»، «بشر» و «بنی آدم» است^[۳].

1. قرآن کریم درباره استعدادها و امکانات مربوط به زن و مرد نیز نگرش واحدی دارد. استعدادهای درونی چون، برخورداری از روح الهی^[۴]، تسویه و تعدیل در خلقت^[۵]، برخورداری از ابزار ادراکی^[۶]، داشتن فطرت الهی^[۷]، وجدان اخلاقی^[۸] و حمل امانت^[۹] را برای هر دو می‌داند.

در امکانات بیرونی چون، خلقت طبیعت^[۱۰]، دانش^[۱۱]، فرستادن رسولان^[۱۲] و تنزیل کتاب^[۱۳] نیز، به زن و مرد یکسان نگریسته است. (حکیمی، محمدرضا، دفاع از حقوق زن، ص ۲۴)

1. 1. هدف آفرینش آدمیان را که عبودیت^[۱۴]، امتحان^[۱۵]، حیات طیبه^[۱۶] و شناخت قدرت الهی^[۱۷] است، به صورت عام مطرح ‌کرده‌است.

1. در ارزش های انسانی، چون ایمان و عمل صالح^[۱۸]، علم و دانش^[۱۹]، سبقت در ایمان^[۲۰]، تقوا و پارسایی^[۲۱]، هجرت^[۲۲] و جهاد^[۲۳]، زن و مرد را برابر می بیند.

آیه ۳۵ از سوره احزاب به تسویه زن و مرد در پاره ای از این ارزش های یاد شده تصریح ‌کرده‌است. خدا برای مردان مسلمان و زنان مسلمان و مردان مؤمن و زنان مؤمن و مردان اهل اطاعت و زنان اهل اطاعت، مردان راستگوی و زنان راستگوی، مردان شکیبا و زنان شکیبا، مردان خدا ترس و زنان خداترس، مردان صدقه دهنده و زنان صدقه دهنده، مردان روزه دار و زنان روزه دار، مردانی که شرمگاه خود را حفظ می‌کنند و زنانی که شرمگاه خود را حفظ می‌کنند و مردانی که خدا را فراوان یاد می‌کنند و زنانی که خدا را فراوان یاد می‌کنند، آمرزش و مزدی بزرگ داده است.

1. 1. مسیر تکامل و راه سعادت را برای همگان «صراط مستقیم^[۲۴]» معرفی کرده و همه را بدان دعوت ‌کرده‌است.

1. 1. شیطان را دشمن مشترک انسان معرفی کرده، تأثیرگذاری او را در زن و مرد یکسان می‌داند^[۲۵]، در آغاز خلقت نیز شیطان هر دو را وسوسه کرد و هر دو را فریب داد^[۲۶]. چنین نیست که مهر و قهر شیطان میان زن و مرد تقسیم شده باشد، که دوستی اش از آن زن و دشمنی او تنها با مرد باشد.

1. زنان و مردان را مکمل یکدیگر می‌داند و از این مطلب چنین تعبیر ‌کرده‌است:

هن لباس لکم و انتم لباس لهن^[۲۷]

آنان (زنان) پوشش شما هستند و شما پوشش آنهایید.

علامه طباطبایی معنای آیه را چنین توضیح داده است:

الظاهر من اللباس معناه المعروف و هو ما یستر به الانسان بدنه و الجملتان من قبیل الاستعاره فان کلا من الزوجین یمنع صاحبه عن اتباع الفجور و اشاعته بین افراد النوع فکان کل منهما لصاحبه لباساً یواری به سواته و یستر به عورته. (طباطبایی،محمدحسین، ۱۳۹۳ق)

لباس همان معنای معروف را دارد. یعنی آنچنان انسان با آن بدن را می پوشاند. این دو جمله به صورت استعاره به کار رفته اند، زیرا هر یک از زن و مرد دیگری را از دنبال شر، و آن را شایع ساختن باز می‌دارد. پس هر کدام برای دیگری لباسی است که با او پلیدی های خود را پنهان می‌دارد.

1. خداوند آنگاه که مثل و نمونه برای مؤمنان و کافران ذکر می‌کند از زنان نام می‌برد، مریم و همسر فرعون را نمونه برای همه مؤمنان و همسر نوح و همسر لوط را نمونه برای کافران معرفی می‌کند:

خدا برای کافران مثل زن نوح و زن لوط را می آورد که هر دو در نکاح دو تن از بندگان صالح ما بودند و به آن دو خیانت ورزیدند. و آن ها نتوانستند از زنان خود رفع عذاب کنند و گفته شد با دیگران در آتش در آیید.

و خدا برای کسانی که ایمان آورده اند؛ زن فرعون را مثل می زند آنگاه که گفت: ای پروردگار من، برای من در بهشت نزد خود خانه ای بنا کن و مرا از فرعون و عملش نجات ده و مرا از مردم ستمکار برهان.

و مریم دختر عمران را که شرمگاه خویش را از زنا نگه داشت و ما از روح خود در آن دمیدیم و او کلمات پروردگار خود و ‌کتاب‌هایش را تصدیق کرد و او از فرمانبرداران بود^[۲۸].

دو پژوهشگر برجسته به نام‌های مک مولن و شفرد تغییراتی را در مفهوم کارآفرینی ایجاد کرده‌اند و به عقیده آنان کارآفرینی از دو مرحله تشکیل شده است. مرحله اول افراد با بهره‌گیری از دانش پیشین و راهبردهای شخصی خود به شناسایی فرصت‌های موجود می‌پردازند-که الزاماً توسط آنان توسعه نمی‌یابد. در مرحله دوم، با ارزیابی فرصت‌های مذکور در می‌یابند آیا از دانش و مهارت های لازم برای بهره‌برداری از آن ها برخوردارند یا به بیان دیگر، آیا شخصا می‌توانند از طریق اقداماتی نظیر راه اندازی کسب وکار جدید از چنین فرصتی سود جویند. در کارآفرینی، به عنوان قلمرویی از کسب وکار، به دنبال درک فرصت‌هایی هستیم که در زمینه‌ی تولید محصولات و خدمات جدید پدیدار گشته و سپس توسط افرادی خاص کشف یا ایجاد می‌شوند. این افراد به منظور بهره‌برداری یا توسعه چنین فرصتهایی، از روش‌های گوناگونی بهره می‌جویند که نتایج متفاوتی در پی خواهد داشت

کارآفرینی و فرصت

تاثیر مهمی که یک کارآفرین می‌تواند داشته باشد، همان عامل توسعه اقتصادی است که شومپیتر از کارآفرین به عنوان عنصر اصلی و قهرمان هر گونه توسعه اقتصادی یاد می‌کند. آن گونه که وی معتقد بود: علت تغییر منظم و درونی بازار، در بطن کارآفرین نهفته است. به همین دلیل در تبیین نظریه توسعه اقتصادی نقش اصلی را به کارآفرین نسبت می‌داد با توجه به اهمیت کارآفرینی در توسعه‌ اقتصادی، در این بخش به تعریف کارآفرینی از بعد تشخیص و شناسایی فرصت خواهیم پرداخت.

تعاریف همواره گمراه کننده‌اند اما این مسئله ‌در مورد رشته‌ای جدید همانند کارآفرینی شدت می‌یابد. به همین سبب جای شگفتی نیست که در حال حاضر، از کارآفرینی، به عنوان رشته‌ای تحصیلی در حوزه کسب وکار یا فعالیتی که افراد بدان می‌پردازند، هیچ تعریف جامعی در دست نیست با این همه، شایان ذکر است که تعریف اخیر شین و نکاترامان ‌در مورد این مفهوم، پذیرشی روزافزون یافته است. ‌بر مبنای‌ این تعریف، کارآفرینی فرایند پیدایش فرصت‌های گوناگون در زمینه خلق مفهومی جدید و نیز روش‌های کشف و توسعه‌ این فرصت‌ها توسط افرادی خاص است که با بهره گرفتن از شیوه های مختلف، برای بهره‌برداری یا توسعه‌ این قبیل فرصت‌ها به نتایج مختلفی دست می‌یابند. در حقیقت این تعریف به طور ضمنی حاکی از آن است که کارآفرینی به عنوان فعالیتی که توسط افرادی خاص صورت می‌گیرد. نیازمند اقداماتی اساسی به شرح ذیل است:

۱- تشخیص فرصت‌ها موقعیت‌هایی که از ارزش بالقوه برخوردارند به طوری که می‌توان آن ها را عملا در عرصه کسب و کارهای جدید به کار بست و با سود بالقوه همراهند.

۲- تعیین فعالیت‌هایی که به منظور بهره‌برداری یا توسعه این قبیل فرصت‌ها صورت می‌پذیرد. راه اندازی کسب ‌و کارهای جدید، پایان فرایند کارآفرینی نیست بلکه این فرایند، توانایی افراد در اداره موفقیت آمیز این کسب ‌و کارها را نیز در بر‌می‌گیرد.

کارآفرینی به معنای تشخیص فرصت‌ها برای ایجاد مفهومی جدید است بلکه مواردی چون بازار‌های نو، استفاده از مواد اولیه جدید یا شیوه های بدیع تولید را هم در برمی‌گیرد. فرایند کارآفرینانه با شناسایی فرصت‌ها توسط فرد یا افراد خاصی آغاز می‌شود. منظور از فرصت، زمینه‌ی بالقوه برای ایجاد مفهومی جدید است که از الگویی پیچیده از شرایط متغیر نشأت می‌گیرد.

تعریفی از کارآفرینی: کارآفرینی نتیجه مواجهه افراد خلاق با فرصت‌های جدید است. کارآفرینی شیوه تفکر مبتنی بر فرصت است (تیمونس،۲۰۰۷). به گونه‌ای که تشخیص فرصت نقش بسیار اساسی و اجتناب‌ناپذیر در فعالیت‌های کارآفرینانه دارد (محمدی الیاسی و همکاران،۱۳۹۰)

هیلز و همکاران(۲۰۰۴) ادعا می‌کنند کارآفرینان در تشخیص فرصت مهارت دارند. آن ها به دنبال این نیستند که فرصت‌ها را به طور کامل جستجو کنند. به عبارت دیگر مهارت آن ها در تشخیص فرصت هاست، نه جستجو برای به دست آوردن فرصت. یک کارآفرین موفق باید بتواند فرصت‌ها را شناسایی و در جهت استفاده از آن ها تلاش کند علاوه بر این، کارآفرین موفق کسی است که از بین فرصت‌ها، بهترین را شناسایی و انتخاب کند.‌ اما باید توجه داشت که این امر کار مشکلی است کارآفرین باید همواره هوشیار باشند و در عین حال نیازهای بازار را به خوبی تشخیص دهند و این تنها بخشی از فرایند شناسایی فرصت است. کارآفرینان باید به طور دائم موقعیت‌ها را شناسایی و ارزیابی کنند: تا آنجا که یک فرصت مناسب برای یک فعالیت کارآفرینانه انتخاب شوند این درحالیست که برخی از صاحب‌نظران ادعا می‌کنند هیچ تضمینی برای اینکه این تلاش‌ها به راه اندازی کسب وکار نوپا منجر شود، وجود ندارد (اردیک ویلی،کاردوزا وری،۲۰۰۳).

کارآفرینی را فرایند ایجاد و یا شکار فرصت‌ها، و پیگیری آن بدون توجه به منابع تحت کنترل نیز تعریف می‌کنند(فایول،۲۰۰۷)کارآفرینی رفتارهای تقلیدی یک شرکت جدید نیز تعریف شده است(هسلز،۲۰۰۸). شاکله کارآفرینی ایجاد سازمان‌های جدید است (هسلز،۲۰۰۸). هر چند کارآفرینی خلق یک سازمان جدید است اما تنها خلق یک سازمان جدید نیست(فایول،۲۰۰۷،ص۲۹-۴۸). از این رو بنگاه نوظهور برآیند نهایی فرایند خلق و سازماندهی یک کسب و کار جدید است که محصولات و خدمات جدید را به منظور ‌پاسخ‌گویی‌ به نیازهای ارضا نشده بازار و با هدف رشد و کسب سود ارائه می‌کند (جیمزوگودموندسن،۲۰۱۲). همچنین کارآفرینی در ذات خود نوعی نوآوری را در بردارد. البته لازم به ذکر است که کارآفرینی با ایجاد یک فعالیت اقتصادی جدید، صرفا شامل خلق شرکت‌های نوظهور نیست: بلکه محققانی مانند دیوسون و همکاران (۲۰۰۶) کارآفرینی را ایجاد فعالیت جدید اقتصادی تعریف می‌کنند که ایجاد کسب و کارهای نوظهور و فعالیت‌های جدید اقتصادی در شرکت‌های تثبیت شده را نیز شامل می‌شود. کارآفرینی عبارت از فرایند خلق و یا شکار فرصت یا فرصت‌هایی است که می‌تواند موجب پیدایش یک سازمان جدید، بروز فعالیت‌های نوآورانه در بنگاه‌های تثبیت شده و حتی فعالیت‌های تقلیدی بنگاه‌ها به منظور ‌پاسخ‌گویی‌ به نیازهای ارضا نشده بازار شود و ایجاد ثروت و ارزش اقتصادی را به دنبال دارد.

تشخیص فرصت، فرصت کسب و کار به موقعیتی اطلاق می‌گردد که در آن فرد بر این باور است که با ترکیبی نو از منابع می‌تواند به سودی نائل گردد (Lumpkin، ۲۰۰۴). بر اساس تعریف مادسن و پیترسون تشخیص فرصت عبارت است از: تصور و درک احتمال کسب سود از طریق تأسيس و ایجاد کسب و کار جدید و بهبود قابل توجه در کسب و کار موجود، بر‌اساس این تعریف کلی و وسیع تشخیص فرصت هم قبل از تأسيس یک بنگاه و هم بعد از تأسيس آن می‌تواند در سراسر حیات کارآفرین و در سراسر حیات بنگاه اتفاق بیفتد (Rae، ۲۰۰۷). شناخت فرصت نشان می‌دهد که بعضی از نویسندگان، اصطلاح‌های ایده و فرصت را با یکدیگر آمیخته‌اند وبعضی دیگر به طور جداگانه تفاوت‌هایی را بین ایده وفرصت قائل شده‌اند.

نکته هایی در این تعریف‌ها وجود دارد که برای درک بهتر باید به آن ها پرداخت‌:

• نمای روانشناختی^[۳۴]

هر سازمان فرهنگ منحصر به فرد خودش را دارد. ما می‌توانیم این فرهنگ را همانند اینکه نمای روانی یک شخص را می‌بینیم، مشاهده کنیم. برای مثال، برخی سازمان‌ها بسیار نوآور و خطرجو هستند در حالی که بقیه بیشتر با حساب حرکت کرده و ریسک کمتر را انتخاب می‌کنند. اگر بتوانیم این نمای روانی در سطح سازمان را شناسایی کنیم، آن موقع دارای بینش خوبی برای چگونگی رقابت هستیم. یک راه درک روان‌شناسی سازمان، به کار بردن روش مایربریگز در سازمان است. مایربریگز یک شاخص پیشگویانه سطح رفتار روانی در افراد است. شاخص مایربریگز^[۳۵]، رفتار را به چهار بعد تقسیم می‌کند(همان منبع،۱۳۹۱):

1. 1. برونگرا در مقابل درونگرا

1. 1. احساسی در مقابل شهودی

1. 1. تفکر در مقابل احساس

1. قضاوتی در مقابل ادراکی

• سایه^[۳۶]

اگر نیاز دارید که به طور مداوم یکی از رقبایتان را زیر نظر داشته باشید، باید افراد مختلفی را در سازمان به تعقیب آن رقیب اختصاص دهید. این کار نیازمند تیم کوچکی از خبرگان در رشته‌های مختلی مانند اقتصاد، مهندسی، بازاریابی، مدیریت، تکنولوژی وغیره می‌باشد. تیم سایه برای نظارت و درک دقیق و عمیق هر چیز در رقیبان کلیدی تشکیل شده است. این کار می‌تواند هوش بسیار ارزشمندی از رفتار رقبا را فراهم کند. تیم سایه همچنین می‌تواند کیفیت هوش رقبایتان را ترفیع دهد .این مسئله زمانی که توابع هوش رقابتی تا حدودی ایستاست و نیاز به برخی از انرژی‌ها و دید جدید در سازمان دارد، می‌تواند مهم باشد. به علاوه این مسئله جایی که هیچ هوش رقابتی وجود ندارد اما یک گروه کوچک از افراد هوش رقابتی را بسیار مهم جلوه می‌دهند، می‌تواند مهم باشد(Hasanali ,Leavit and Lemons;2004).

• مهندسی معکوس

برای خطوط تولید رقابتی، مهندسی معکوس یک رویه عادی از مدیریت و سازماندهی هوش رقابتی است. مهندسی معکوس فرایند گرفتن محصول یا خدمات موجود، شکستن آن به اجزا، بخش‌ها و دیگر محصولات می‌باشد و همچنین درک چگونگی ساخت و ایجاد یک مدل یا نمایه‌ای از چگونگی کار فرایند تولید می‌باشد. مهندسی معکوس در صنعت‌های بیشماری همانند مشتری الکترونیکی، تولیدات سینما، طرح‌های مهندسی، تولیدات شیمیایی و ساخت اتومبیل امتحان شده است(مومنی و همکاران،۱۳۸۹ ).

۲-۱-۲-۱۴- ایجاد واحد هوشمندی رقابتی

توسعه‌ فرهنگ و فرایند هوشمندی رقابتی در سازمان ممکن است در قالب مدل‌های گوناگون و فراوانی که توسط شرکت‌ها و محققان بسیاری آزمون شده صورت گیرد. بر اساس تجارب گذشته راچ و سنتی فرایند ایجاد واحد هوشمندی رقابتی را مطابق شکل(۲-۷) طراحی کرده‌اند(Rouach and Santi,2001).

فاز اول، ایده سازی^[۳۷]: هدف این فاز این است که الزامات لازم برای راه اندازی ساختار مناسب هوشمندی رقابتی از طریق تحلیل اثربخشی اطلاعات شرکت فراهم آید. در این فاز برای شرکت بسیار حیاتی خواهد بود که بتواند شکاف‌های موجود مابین ادراکش از محیط خارجی و واقعیت خارجی، بین پایگاه‌های دانش واثربخشی کشف دانش در شرکت و بین اعمال شرکت و اعمال رقبا را به خوبی ومعقولانه بازنمایی کند. سطح تهدیدات رقبا باید تا جایی که ممکن است تعیین شود. در این فاز خاصیت هوشمندی مناسب با بنگاه باید به صورت عینی انتخاب شده و اهداف واضح برای ردگیری در کل فرایند معین شوند.

فاز دوم، ادراک پذیری^[۳۸]: این فاز بسیار حیاتی است چرا که عملا در آن اجزای فرایند تعریف می‌شود و پاسخ این سوالات جستجو می‌گردد: از چه منابعی استفاده شود؟ از کدامین کاربران استفاده شود؟ از چه ساختارها و ابزارهایی استفاده شود؟ میزان درگیری مدیران و مدیران ارشد باید در چه حد باشد؟ حجم منابع سرمایه‌ گذاری چقدر باشد؟ اولویت‌های بنگاه کدامند؟ این فاز مستقیما از تبیین فاز اول ناشی می‌شود و باید در فرایند، پیوستگی‌های خاص ایجاد کرده و روش شناسی اجرا را تبیین کند.

فاز سوم، اجرا^[۳۹]: فاز سوم، راه اندازی فرایند را در بردارد، خصوصاً توسعه‌ خدمات و ابزارهایی که متصل به واحد هوشمندی رقابتی هستند. عناوین کلیدی که باید روی آن‌ ها کار صورت گیرد و نیز فرایند حس پذیری نسبت به محرک‌های محیطی نیز باید تبیین شود. در این فاز موقعیت یابی فرهنگ هوشمندی رقابتی در کل شرکت به اجرا گذاشته می‌شود. در همین حین ملاحظات قانونی و اخلاقی به منظور صحت بخشیدن به اعمال بنگاه مد نظر قرار می‌گیرد.

فاز چهارم، ساختار سازی^[۴۰]: در این فاز، متخصصان ماهر برای توسعه و مدیریت واحد هوشمندی رقابتی استخدام می‌شوند. مساعدت‌های مورد نیاز از داخل و خارج بنگاه گرفته می‌شود و تحلیل دقیق و کامل از شبکه‌ فرصت‌های بنگاه به عمل می‌آید.

فاز پنجم، ارزیابی^[۴۱]: ارزیابی عمیق از کل سیستم به اجرا درمی‌آید. در این ارزیابی سطح مقبولیت و مشارکت کارکنان در بنگاه مورد تأکید قرار می‌گیرد. اثربخشی ابزارها(نرم افزار و سخت افزار) و تیم‌ها برای تعیین میزان تطبیق پذیری و ارتقا بخشی سنجش می‌شود، بدین سان مجددا چرخه تکرار شده و با این چرخه، واحد به صورت پیوسته متناسب با الزامات حاصله از سوی بنگاه و محیط خارجی‌اش ساختار می‌پذیرد(Rouach and Santi,2001).

۱-ایده سازی

۲-ادراک پذیری

۵-ارزیابی

۳-اجرا

۴-ساختارسازی

شکل(۲-۷): مراحل ایجاد یک واحد هوشمندی رقابتی

منبع:( Rouach and Santi,2001)

۲-۱-۳- مبانی و مفاهیم نظری ‌در مورد ساختار سازمانی

۲-۱-۳-۱-تعریف سازمان

سازمان^[۴۲]، پدیده‌ای است که به عنوان نهاد اجتماعی شناخته شده و دارای هدف است، ساختار آن به صورت آگاهانه طرح ریزی شده دارای سیستم فعال و هماهنگ است و با محیط خارج در ارتباط می‌باشد(کریمی،۱۳۸۳).

در تعریف دیگری از سازمان آمده است سازمان عبارت است “از سیستم فعل و انفعالات سلوکی و رفتاری اجتماعی یک گروه انسانی که همگی اعضا را شرکت‌کنندگان سازمانی می‌نامیم. هر یک از گروه‌ها و یا گروه‌های شرکت کننده در قبال اینکه از خود فعالیتی بروز می‌دهند منفعتی را دریافت می‌نمایند”( پرهیزکار،۱۳۷۲).

سازمان یک واحد اجتماعی است که به صورتی آگاهانه شالوده ریزی می‌شود و برای دسترسی به هدف‌های ویژه تجدید ساختار می‌شود(پارساییان و اعرابی،۱۳۷۵).

۲-۱-۳-۲-ساختار سازمانی

اگر سازمان را به عنوان مجموعه‌ای از افرادی که برای تحقق اهدافی معین همکاری می‌کنند، تعریف کنیم؛ باید برای دستیابی ‌به این اهداف میان افراد یک تقسیم کارصورت گیرد و هر زیرمجموعه، جزیی از یک فعالیت را انجام دهند. این تقسیم کار موجب می‌گردد که چندگانگی به وجود آید، یعنی هرکدام از افراد هدف خاصی را دنبال کنند. ‌بنابرین‏، لازم است برای ایجاد یکپارچگی و تلفیق اهداف، میان کارهای تقسیم شده یک هماهنگی به وجود آید تا تمام فعالیت‌های مجزا در جهت دستیابی به هدف کلی سوق داده شوند. ساختار سازمانی این هماهنگی را ایجاد کرده و جایگاه هر یک از افراد را در سازمان مشخص می‌کند.