بررسی کیفیت زندگی بیش از ۲۰ سال است که در مطالعات مرتبط با سرطان صورت می‌گیرد. اما به مرور به سایر حیطه‌های بالینی نیز گسترش پیدا کرد، به طوری که امروزه در تصمیم‌گیری‌های درمانی، انتخاب مداخلات مناسب و ارزشیابی اثر بخشی مداخلات به کار می‌رود (عصار رودی، ۱۳۹۰).

هر چند چالش‌ اصلی بهداشت عمومی در قرن بیستم، افزایش امید به زندگی بود، در قرن بیست و یکم «زندگی با کیفیت بهتر» مهمترین دغدغه در این حوزه است. هدف از زندگی فقط داشتن عمر طولانی و زنده بودن نیست، بلکه نوع و کیفیت زندگی نیز مهم‌ می‌باشد (جدیدی و همکاران، ۱۳۹۰).

در سال‌های اخیر، کیفیت زندگی به عنوان شاخص‌ مهمی برای ارزیابی سلامت فردی، تصمیم‌گیری و قضاوت ‌در مورد سلامت کلی جامعه و یافتن مشکلات اصلی در ابعاد گوناگون زندگی افراد در پژوهش‌های پزشکی مطرح شده است (نوریان و همکاران، ‌۲۰۰۵).

عوامل مؤثر بر کیفیت زندگی کاری

ویژگی‌های فردی و زمینه‌ای بر کیفیت زندگی تأثیر می‌گذارند. برای مثال: در بسیاری از ابعاد کیفیت زندگی، از جمله عملکرد جسمی مؤثر است. عوامل دیگر چون وضعیت تأهل. ارتباطات اجتماعی، وضعیت اقتصادی جو سیاسی شرایط و امکانات زندگی، عوامل محیطی و فرهنگی نیز بر کیفیت زندگی افراد تا گذار هستند (علی‌پور، ۱۳۸۹).

سازمان ‌های عصر حاضر با نگاه راهبردی به صنایع استانی آن را به عنوان دارایی هوشمند و ارزشمند در نظر دارند و بیش از پیش به ارتقاء کیفیت زندگی و رضایت شغلی کارکنان توجه می‌کنند. در جامعه امروز بهبود زندگی کاری به صورت یکی از مهم ترین اهداف سازمان درآمده و به یک موضوع اجتماعی عمده در سراسر جهان مبدل شده است (جزایری و پرداختچی، ۱۳۸۶).

مفهوم کیفیت زندگی کاری

کیفیت زندگی کاری یکی از متغیرهایی است که اخیراًً به لحاظ اهمیت، مورد توجه بسیاری از مدیران که در صدد ارتقای کیفیت منابع انسانی خود هستند قرار گرفته است. کیفیت زندگی کاری مسأله‌ای پیچیده و مرکب از متغیرهای محیط کاری است و فراورده ارزیابی کلی شخص از شغلش می‌باشد. گرچه هیچ تعریف رسمی از کیفیت زندگی کاری وجود ندارد اما روانشناسان، صنعت و دانشمندان مدیریت آن را به عنوان سازه‌ای درنظر گرفته‌اند که به رفاه^[۲۸] کارکنان مربوط می‌شود و تمرکز آن فراتر از رضایت شغلی است. این سازه اثر مکان کار بر رضایت از کار، رضایت در حیطه‌های زندگی غیر کاری،‌ رضایت از زندگی کلی^[۲۹]، خوشحالی شخصی^[۳۰]، و رفاه ذهنی^[۳۱] را در بر می‌گیرد. ادگار و بودین^[۳۲] (۲۰۰۳) کیفیت زندگی کاری را مجموعه شرایط واقعی کار در سازمان می‌دانند و معتقدند کیفیت زندگی کار ینگرش و احساس کارکنان از کار خود را به صورت خاص نشان می‌دهد و مشتمل بر جنبه وسیعی از محیط کاری است که بر یادگیری و سلامت کارکنان تأثیر می‌گذارد. کیفیت زندگی کار ی پرستاران تحت تأثر عوامل اجتماعی، اجرایی،‌ مدیریتی و شرایط خاص فرهنگی قرار دارد. و پیشرفت و ارتقا آن انگاره مدیران و کارکنان را به یکسان در برمی‌گیرد.

ارتقای کیفیت زندگی کاری پرسنل و پزشکان یکی از عوامل مهم جهت اطمینان از پایداری سیستم بهداشتی معرفی شده است. در هر سازمانی کیفیت زندگی کاری بالا برای جذب و حفظ کارکنان اساسی است. از آنجا که زندگی کاری روی احساس فرد درباره مطلوبیت مکان کاری و آنچه در آن است پایه‌گذاری می‌شود و مربوط به تجربه جاری فرد در حیطه‌های کاری است. از این دیدگاه بررسی کیفیت زندگی کاری که احساس فرد سازمانی را بیان می‌دارد حایز اهمیت فراوانی است زیرا می‌تواند در کلیه سطوح بر کیفیت مراقبت پرستاری تأثیر گذارد (دهقان میری و دیگران، ۱۳۸۷).

امروزه بهبود کیفیت زندگی به صورت هدف درآمده و مردم خواستار بهبود کیفیت زندگی هستند. از این رو دولت‌ها در برابر جهان روز به روز بیشتر به بهبود کیفیت زندگی مردم توجه دارند (شبان و همکاران، ۱۳۸۳).

محققان معتقدند که بررسی کیفیت زندگی و تلاش در راه اعتلای آن نقش بسزایی در سلامت، زندگی فردی و اجتماعی افراد دارد (دهقان جعفری و حاج باقری، ۱۳۸۵).

کیفیت زندگی

مطابق تعریف سازمان بهداشت جهانی، کیفیت زندگی عبارت است از درک افراد از وضعیت زندگی در قالب فرهنگ و ارزش‌های حاکم بر جامعه و در راستای اهداف، استانداردها، انتظارات و علایق فرد. کیفیت زندگی به عنوان شاخص سلامت عمومی و بهداشت فردی تلقی می‌شود به طور کلی کیفیت زندگی عبارت است از میزان و درجه لذت فرد از امکانات مهم زندگی خود که هدف نهایی آن، این است که افراد را قادر سازد تا زندگی با کیفیت بالا، معنادار و لذت بخشی را تجربه کنند (عصار رودی و همکاران؛ ۱۳۹۰).

اگرچه در بعضی از متون کیفیت زندگی کاری و خشنودی شغلی به عنوان مفاهیمی مترادف در نظر گرفته شده‌اند؛ لیکن بسیاری از صاحب‌نظران علم مدیریت و روان‌شناسان صنعتی اعتقاد دارند که، کیفیت زندگی کاری و خشنودی شغلی از نظر مفهوم متفاوت هستند (ساعدی و همکاران، ۱۳۸۹).

مفهوم کیفیت زندگی کاری با جنبه مهمی از مسئولیت اجتماعی سرو کار دارد. زیرا آن چه برای افراد در محیط کار حادث می‌شود ممکن است روی جنبه‌های زندگی غیر کاری آن‌ ها اثر بگذارد (خانی، علی؛ ۱۳۸۶).

اگر افراد بتوانند صنایع خود را تجهیز کرده و در حفظ سلامت خود به طور فعال مشارکت کنند. ممکن است از انتظارات زندگی خود فراتر رفته و به طور قابل توجهی کیفیت زندگی و سلامت خود را بهبود بخشد (نارویی، ۱۳۸۶).

مفهوم کیفیت زندگی ریشه در خلقت انسان دارد. حدود ۲۵۰۰ سال قبل فیلسوف یونانی به نام آریستوتل در کتاب اخلاق خود زندگی خوب^[۳۳] را موهبتی از طرف خدا دانست و معتقد بود که یک زندگی خوب، زمانی به دست می‌آید که فرد با پرهیزگاری، تقوی و پاکی روح زندگی کند و به نحوی مطلوب با دیگران ارتباط داشته باشد (تئوفایندسن و فانتونی، ۲۰۱۰)^[۳۴].

کیفیت زندگی مفهومی است که سلامت وعملکرد، حالات اجتماعی- اقتصادی جنبه‌های عاطفی و معنوی و خانواده را در بر می‌گیرد (حبیب زاده و همکاران، ۱۳۸۸).

دانشمندان و نظریه پردازان توسعه سازمانی از دیدگاه‌های مختلفی به مفهوم «کیفیت زندگی کاری» پرداخته‌اند که در این بخش ‌به این دیدگاه‌ها پرداخته می‌شود.

۱- کیفیت زندگی کاری در عکس‌العمل کارکنان نسبت به رضایت شغلی و سلامت روحی آنان تبلور می‌یابد (کامینگز^[۳۵]، ۱۳۷۵). نگرش به تعریف کیفیت زندگی کاری و بازتاب‌های شخصی آن، تجربه کاری و چگونگی بهبود کار در راستای رفع نیاز فرد از اولویت خاصی برخوردار است. در مقوله مشخصه‌ های کیفیت زندگی کاری و در انطباق آن با عکس‌العمل‌های فردی کارکنان، موارد اساسی زیر شایان مطالعه است:

پرداخت کافی و مناسب: با توجه به سایر پرداخت‌های جبرانی برای حفظ استاندارد زندگی کاری قابل قبول، مخصوصاً در مقایسه با سایر کارها، چه مقدار پرداخت و مزایا کفایت می‌کند؟

محیط ایمن و سالم: محیط فیزیکی و روحی کار چیست؟ آیا شرایط کاری به طور ناروایی خطرآفرین است؟ چه شرایط روحی و جسمی بر سلامتی، راحتی و فساد اداری کارکنان در حین انجام کارشان مؤثر است؟

گسترش ظرفیت‌های انسانی: کارها تا چه حد ساده و تجزیه شده‌اند و کنترل‌ها چقدر سخت گیرانه است؟ کار تا چه حد کارکنان را قادر می‌کند که مهارت و دانش خود را بهبود بخشیده از آن‌ ها استفاده کنند و کاری را انجام دهند که برایشان معنی‌دار و مهم باشد.