۱٫ گردشگری جنگ: سایت‌های جنگی و اردوگاه های مرگ.

۲٫ گردشگری قساوت: سایت‌‌های مشهور مرگ.

۳٫ گردشگری حبس: زندان‌ها یا دیگر سایت‌‌های بدنامِ محبوسان مثل آلکاتراز در ایالات متحده یا جزیره ی رابِن.

۴٫ گردشگری مصیبت‌های غیرعادی: به تصویر کشیدن غم و اندوهی که اهالی یک منطقه در بازه ای از زمان در اثر بلایای طبیعی مانند زلزله، سونامی، سیل، طوفان و… آن را تجربه کرده‌اند، هدف از برپایی این نوع از توریسم است. سفر به نیواورلئان و بازدید از یکی از فاجعه بارترین بلایای طبیعی به نام طوفان کاترینا در سال ۲۰۰۵ و مشاهده خانه های رها شده، یا سونامی اخیر در جنوب شرقی آسیا (اندونزی)، از نمونه هایی است که در توریسم مصیبت مورد توجه گردشگران قرار می‌گیرد(مولایی، ۱۳۹۴: ۲۵).

۲-۱-۱۶- گردشگری جنگ

تقریبا بعد از جنگ جهانی دوم بود که زمزمه های گردشگری جنگ روی زبان ها افتاد. ایده ای که وقتی مطرح شد، هدفی جز رونق دوباره مناطق جنگ زده و بهبود وضعیت اقتصادی این مناطق نداشت اما بعد از مدتی وجهه تاریخی آن قوت گرفت و با بهبود وضعیت مناطق جنگ زده، به حاشیه دنیای گردشگری رانده شد. خاک، خرابه، آوار… این تنها هدیه ای است که دنیای گردشگری جنگ به بازدید کنندگانش می‌دهد تا با تماشای فجایع انسانی عواطف بشردوستانه و جنگ ستیزی و کمک به همنوع را در آن ها بیدار کند. گردشگری جنگ با تمام بهره ای که نصیب دولت ها می‌کند، چیز زیادی برای گردشگران ندارد. اما همین شاخه توریسم وقتی به مرزهای ایران می‌رسد، رنگ و بوی دیگری می‌گیرد… تاریخ، معنویت و حماسه دستاوردهایی هستند که گردشگران جنگ در ایران، از آوار مناطق جنگی نصیب می‌برند تا این شاخه تلخ گردشگری در ایران، چهارچوب های تازه ای پیدا کند(عارفی، ۱۳۹۰، ۲۰).

گردشگری سیاه از انواع توریسم است که با تعبیراتی که در چند «دهه اخیر» در ساختار آن ایجاد شده است، نقش مهمی در جذب مخاطب در این صنعت ایفا ‌کرده‌است.گردشگری سیاه یا تلخ به بازدیدها و سفرهای سازمان دهی شده ای گفته می شود که از مناطق مصیبت دیده و شهرهایی صورت می‌گیرد که در معرض بلاهای طبیعی مانند زلزله، سونامی، سیل و… قرار گرفته یا آثار جنگ، حملات تروریستی و… در آن‌ ها واقع شده است. تجسم پدیده مرگ و بحران‌های طبیعی و انسانی به وسیله سفر به مناطقی که روزی دست‌خوش آسیب و بلا شده و هزاران نفر را به کام مرگ فرو برده است، از اهداف برگزاری چنین تورهایی است. علی‌رغم پیشینه طولانی و افزایش تقاضای سفر به مکان‌های مرتبط با جنگ، مرگ، بدبختی و… تنها در طول چند سال اخیر، توجه محافل دانشگاهی و علمی نسبت به آن جلب شده و تحت عنوان «گردشگری تلخ» مطرح گردیده است. مرگ، مصیبت، جنگ، قساوت، فجایع و… در شکل گردشگری خود، به طور فزاینده ای در بازار گردشگری امروز جهان، افزایش یافته و پتانسیل سفرهای خاص را برای علاقمندان به بازدید از صحنه های واقعی یا بازسازی شده ای از مرگ و رنج را فراهم ‌کرده‌است(صادقی: ۱۳۹۰، ۲۸).

غیر از گردشگری سیاه، اصطلاحات دیگری نیز در رابطه با فعالیت‌های گردشگری مرتبط با مرگ، مصیبت، جنگ و… در متون گردشگری به چشم می‌خورد. اما در این میان اصطلاح گردشگری سیاه به دلیل ورود به عرصه دانشگاهی و علمی و در پی آن، شکل گیری چارچوب نظری، جزو گونه های رایج گردشگری نو، قرار گرفته است. به گفته لنون و فلی، گردشگری سیاه شکلی از توریسم است که هنوز در مرحله تحقیق است، به خصوص در آمریکای شمالی. این دو در کتاب خود با نام «جاذبه های مرگ و فاجعه» توضیح می‌دهند که «گردشگری سیاه» تنها بازدید از سایت‌هایی که قساوت در آن‌ ها رخ داده نیست بلکه «هم محصول پیشامدهای دنیای مدرن و هم یک اثر مهم بر روی این پیشامدهاست. اگرچه گردشگری مرگ اخیراًً رایج شده، اما این نوع گردشگری پیشینه طولانی دارد. به عنوان نمونه در قرون وسطی و در دوران رمانتیسم قرن ۱۸ و ۱۹ مصادیق آن بسیار است: میدان نبرد واترلو مربوط به سال ۱۸۱۶ و پوپیی که صحنه ویرانی اسفناکی به دست طبیعت بود، از مشهورترین مقاصد سفر با موضوع مرگ، در گذشته بوده است(کریستوفر، ۲۰۱۳، ۲۲).

در دوران جنگ تحمیلی که ۳ استان خوزستان، ایلام و کرمانشاه به طور جدی درگیر جنگ بودند، آسیب های زیادی ‌به این مناطق وارد آمد که حتی گذشت زمان هم کمک چندانی به بهبود وضعیت این مناطق جنگ زده نکرد. این مهم ترین بهانه رونق گردشگری جنگ در سال های اخیر بود که منسجم ترین فعالیت مربوط به آن در چهارچوب کاروان های راهیان نور تعریف می شد. کاروانی که با عبور از این سه استان، مناطق جنگ زده و آثار مادی و معنوی به جا مانده از دوران دفاع مقدس را به بازدید کنندگان معرفی می‌کردند. اگر گذرتان به موزه های شهدا بیفتد، می توانید اشیا و آثار به جا مانده از شهدای دفاع مقدس کشور را در این موزه ها ببینید که در غرفه ها یادر آرشیو موزه نگهداری می‌شوند. از سجاده و تسبیح شهدا گرفته تاپیراهن خونینی که با آن شهید شدند. این در حالی است که موزه شهدا هم زیر مجموعه های دیگر گردشگری جنگ است که نمونه های آن کم و بیش در شهرهای دیگر کشور دیده می شود. کرمانشاه‌، زنجان‌، قزوین‌، چهار محال و بختیاری‌، اصفهان‌، سیستان و بلوچستان‌، بیرجند، تنکابن‌، تبریز و مسجدجمکران قم هر کدام یک موزه شهدا دارند که فرصت خوبی برای شناخت بیشتر حماسه سازان دفاع مقدس به گردشگران می‌دهند. البته در تهران این موزه چند شعبه دارد که در خیابان طالقانی، در بهشت‌زهرا، امام‌زاده‌اکبر چیذر، ورامین و کرج قرار گرفته شده اند.

اما اگر گذرتان به موزه های شهدا بیفتد، می توانید اشیا و آثار به جا مانده از شهدای دفاع مقدس کشور را در این موزه ها ببینید که در غرفه ها یا در آرشیو موزه نگهداری می‌شوند. از سجاده و تسبیح شهدا گرفته تا پیراهن خونینی که با آن شهید شدند و نوار های سخنرانی و وصیت نامه ها و دست نوشته های صدها شهید دفاع مقدس(نیکولاس، ۲۰۱۴، ۶۶۴).

۲-۱-۱۷-پتانسیل گردشگری جنگ در ایران