سازمان گردشگری جهانی، سیستم گردشگری را به دو بخش اصلی تقسیم می‌کند؛ یکی عوامل تقاضا، شامل بازارهای گردشگری بین‌المللی، داخلی(ملی و منطقه ای) و ساکنان محلی و دیگر عوامل عرضه، مشتمل برفعالیت ها و جاذبه ها (جاذبه های طبیعی، فرهنگی، تاریخی، پارکهای تفریحی، باغ وحش ها، باغ های گیاه شناسی، آکواریم ها و…)، محل اقامت (هتل ها، متل ها، هتل آپارتمان ها، مهمانپذیرها و…)، خدمات و تسهیلات گردشگری( دفاتر خدمات مسافرتی و گردشگری، رستوران ها، خرید، امور بانکی، مبادله ارز، خدمات و امکانات پستی و پزشکی و…)، حمل و نقل(هوایی، زمینی، دریایی)، امکانات و تأسیسات زیربنایی( شامل آب رسانی، برق رسانی، بهداشت، فاضلاب، دفع زباله و مخابرات) و عناصر سازمانی است (هارت^[۱۵]، ۲۰۱۳، ۲۲). مدل ارائه شده از طرف سازمان جهانی گردشگری بر پایه نظریه سیستمی می‌باشد؛ این مدل با توجه به دو دسته مدل‌های بنیادین گردشگری در طبقه بندی مدل‌های نظری- سیستم گردشگری کل از گونه تشریحی است.

عوامل عرضه

– جاذبه ها و فعالیت ها

– محل اقامت

– دیگر خدمات و تسهیلات گردشگری

– حمل ونقل

– دیگر تأسیسات زیر بنایی

– عناصر سازمانی

عوامل تقاضا

– بازارهای گردشگری بین‌المللی

– بازارهای گردشگری داخلی

– استفاده ساکنان از جاذبه ها و امکانات و خدمات گردشگری

شکل۲-۱:عناصر سیستم گردشگری (سازمان جهانی گردشگری)

۲-۹-دیدگاه های حوزه گردشگری

۲-۹-۱-۱دیدگاه لیپر ^[۱۶]

لیپر (۱۹۷۹) مدل خود را در به عنوان یک چارچوب سازماندهی شده در بسیاری از مسائل گردشگری پیشنهاد ‌کرده‌است. وی بسیاری از مسائل گردشگری را با توجه به فعالیت‌های آن در نظر گرفته و بخش های صنعت را مجاز به استقرار می‌سازد و عامل جغرافیایی را در کل سفر اجتناب ناپذیر، پیش‌بینی کند. او سه عنصر اصلی را در سیستم گردشگری مؤثر می‌داند.: ۱-گردشگران/گردشگر در این سیستم یک فاعل است. ۲- عوامل جغرافیایی: شامل الف- منطقه تولید کننده مسافر(فشار برای برانگیختن سفر) ب- منطقه مقصد گردشگر(علت وجودی برای گردشگری) ج- منطقه حمل و نقل(مکان‌های میانی برای رسیدن به مقصد). ۳- صنعت گردشگری؛ مشتمل بر دامنه ای از تجارتها و سازمان‌های درگیر در توزیع محصول گردشگری هستند. هر یک از عناصر و عوامل سیستم گردشگری لیپر نه تنها برای توزیع محصول گردشگری بلکه برای شرایط معاملاتی و آثار گردشگری و البته زمینه‌های متفاوتی که در گردشگری اتفاق می افتد، با یکدیگر در تقابلند(اسیون^[۱۷]، ۲۰۱۴، ۵۲).

شکل ۲-۲: چرخه مستقیم دو سویه گردشگری به عنوان سیستم گردشگری کل

۲-۹-۱-۲-دیدگاه کان^[۱۸]

گان، سیستم گردشگری را مبتنی بر دو بخش عرضه و تقاضا می‌داند؛ در بخش تقاضا، جمعیت علاقه مند و متمکن به انجام سفر و گردش(اعم از بازارهای داخلی و بین‌المللی) قرار گرفته؛ و در بخش عرضه، بر روی عناصر و بخش‌های اصلی همچون جاذبه ها، حمل و نقل، خدمات، اطلاعات و تبلیغات تأکید دارد؛ هر یک از این عناصر در تعامل و ارتباط متقابل با یکدیگر قرار داشته و سیستم گردشگری یک مکان را تشکیل می‌دهند(لاورنس^[۱۹]، ۲۰۱۳، ۵۸). وی تأکید خاصی بر روی عناصر عرضه در سیستم گردشگری یک مکان دارد و موفقیت و پویائی گردشگری در یک مکان را در سایه تعامل، همکاری، ارتباط متقابل، کارایی و موفقیت عناصر متعدد و پیچیده ی بخش عرضه همانند جاذبه ها، مراکز اقامتی، حمل و نقل، اطلاعات و تبلیغات می‌داند. گاهی به نظر می‌آید بعضی از عناصر و یا بخش‌های گردشگری اهمیت، کارائی و اثر بخشی سایر یا هر ترتیبی را در این خصوص نادیده می گیرند(جنسن^[۲۰]، ۲۰۱۴، ۴۴). به عبارتی دیگر هر عنصری و یا بخشی از ساختار درونی سیستم(عوامل عرضه) مانند: صاحبان توسعه اقامتگاه های مسافران(هتل ها، متل ها، هتل آپارتمانها، مهمانپذیرها، خانه ها، ویلاهای اجاره ای، کمپ ها، محل خواب، واحدهای پذیرایی و…) مؤسسات و آژانسهای مسافربری، تأسیسات گردشگری و… از نگاه خودش به گردشگری نزدیکتر است؛ اما تأثیر عوامل خارجی(عوامل محیطی- بیرونی سیستم اعم از فرصت‌ها و تهدیدها) و دیگر عناصر و بخش‌های نیز بر پویائی عملکرد سیستم گردشگری حائز اهمیت می‌باشد؛ در واقع گردشگری تنها از هتلها و خطوط هوایی و دیگر بخش‌ها به صورت مجزا تشکیل نشده است، بلکه کلیتی از اجزای مختلف و عمده ای است که با همدیگر ارتباط نزدیک و متقابل دارند. هر یک از این اجزا عهده دار حرکت و پیشرفت در سیستم(عرضه و تقاضا) گردشگری است؛ درون این شاخه های کلی جزئیات و عناصری است که هم برنامه ریزان و مدیران باید برای کسب موفقیت آن ها تلاش کنند(پنگ^[۲۱]، ۲۰۰۸، ۱۹).

۲-۹-۱-۳- دیدگاه بریونز، تجیدا و مورالس^[۲۲]

آن ها طی مقاله ای تحت عنوان« بطرف تکامل سیستم مفهومی گردشگری» در سال ۲۰۰۹ به تبیین و تکاملی سیستم استنتاجی گردشگری بر اساس نگرش نو و انطباق با شرایط جدید و بی نظمی های جدید پرداخته‌اند (پارت^[۲۳]، ۲۰۱۳، ۹۶). در این مدل عناصر آنتروپی، بازدارنده، هم ایستایی( همگن)، سناریوهای سیستم و عناصر بی نظمی با جزئیات خود به صورت چتری وحلقه های تودرتو از مرکز ( گردشگری)، سیستم گردشگری را تشکیل داده که عناصر آن ها با همدیگر دارای ارتباط متقابل دارند(کوک^[۲۴]، ۲۰۱۳، ۱۸). در این مدل به طور نسبی تمامی عناصر مؤثر و تشکیل دهنده گردشگری اعم از حمل ونقل، اقامتگاه ها، خدمات ترابری ومسافرتی، خدمات پذیرایی، خدمات عمومی و مجانی، تفریح، فرهنگ و… را مورد بررسی قرار داده و به درک مفاهیم ذهنی و واقعیت های بیرونی با توجه به ارزش و اهمیت عناصرگردشگری پرداخته است (راپس^[۲۵]، ۲۰۱۴، ۱۸).

۲-۹-۱-۴-دیدگاه کاسپار^[۲۶]

کاسپار گردشگری را همانند سیستمی باز مشتمل بر ساختار داخلی اعم از زیر سیستم های موضوعی و فرعی با سیستم فرادست متشکل محیط های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فن آوری واکولوژی که دارای ارتباط متقابل با یکدیگر هستند، محسوب می کرد ؛ وی عقیده داشت، نباید ساختار داخلی سیستم جدای از محیط فرا دست در معنا و مفهوم آن بررسی شود؛ همین واقعیت که انسان در کانون رویداد گردشگری قرار دارد، ما را وادار می‌سازد که از بررسی بخشی و گسسته چشم پوشی کنیم. ما باید خودمان را از اندیشه تک بعدی نگر، رها ساخته و در صدد برآییم حتی الامکان به طور یکپارچه به مسائل بپردازیم (پروکتر^[۲۷]، ۲۰۰۸، ۱۳۲).

۲-۱-۱۰-گردشگری و اقتصاد جهانی

یکی از موثرترین عوامل در توسعه صادرات یک کشور، مسئله گردشگران خارجی است. گردشگری، زمینه اصلی آشنایی خارجیان با عرصه های گوناگون فعالیت اقتصادی در یک کشور است. گردشگرانی که از کشورهای خارجی به داخل کشور می‌آیند(جین^[۲۸]، ۲۰۰۹، ۲۲). به طور طبیعی در یکی از زمینه‌های اقتصادی، علمی، فنی و فرهنگی در کشور خود فعالیت دارند و چه بسا که تعدادی از آن ها دست اندر کاران اصلی فعالیت های اقتصادی در کشورهای خودشان هستند (میلر^[۲۹] ،۲۰۰۹، ۲۰).