اسباب بازی های کودکان ، چنانچه با دقت و بر طبق اصول روان شناسی و هدف های آموزشی انتخاب شوند ، در زندگی اجتماعی و روانی و رشد فکری و تربیتی آنان بسیار مؤثر خواهند بود . کودکان ، به هنگام بازی ، به ویژه با اسباب بازی هایی که جنبۀ فکری و آموزشی دارند ، بهتر می‌توانند به فعالیت های مختلف ذهنی ، حرکتی و روانی بپردازند (احمدوند ، ۱۳۷۲) .

انواع اسباب بازی

اسباب بازی ها را ‌بر اساس دامنۀ تأثیر و محتوای آن ها و موقعیت هایی که برای یادگیری کودک فراهم می‌سازند ، به دو دستۀ عمده تقسیم می‌کنند . طبقه بندی اسباب بازی ها امری قراردادی و اعتباری است . ملاک های در نظر گرفته شده ، با توجه به محتوا ، ویژگی ها ، کاربرد آموزشی و درمانی عبارتند از :

1. 1. سازمان یافته^[۵۴] (محدود)

1. سازمان نیافته^[۵۵] (نامحدود)

الف) اسباب بازی های سازمان یافته (محدود)

شکل مشخص و از پیش تعیین شده ای دارند و دامنۀ تأثیر آن ها محدود است . این گونه اسباب بازی ها غالبا برای بازی خاصی به کار گرفته می‌شوند و کودک کمتر می‌تواند در آن ها دخل و تصرف کند و به کشف درون آن ها بپردازد . این گونه اسباب بازی ها به شش دسته تقسیم می‌شوند :

1. 1. اسباب بازی های ویژه خردسالان^[۵۶]

1. 1. اسباب بازی هایی برای جلب توجه کودک^[۵۷]

1. 1. اسباب بازی هایی برای ایجاد تحرک در کودک^[۵۸]

1. 1. اسباب بازی هایی برای تقویت مهارت های دستی و هماهنگی چشم و دست^[۵۹]

1. 1. اسباب بازی هایی برای تقویت قوه تمیز و تشخیص^[۶۰]

1. اسباب بازی هایی برای تقویت قدرت تکلم و زبان کودک^[۶۱]

ب) اسباب بازی های سازمان نیافته (نامحدود)

اسباب بازی ها و وسایلی که در این طبقه قرار می گیرند ، شکل از پیش تعیین شده ای ندارند و کودکان می‌توانند با قوۀ خلاقیت و ابتکار خویش ، چیزهایی نو و تازه خلق کنند . افزون بر این ، قابل گسترش و متنوع اند و دامنۀ وسیع دارند و به شیوه های گوناگون به کار گرفته می‌شوند . ارزش تشخیصی این وسایل فراوان است ؛ زیرا کودک در استفاده از آن محدودیتی ندارد و می‌تواند کارها و افکار خود را ، به طور ناآگاهانه فرافکنی کند . به بیان دیگر ، چون وسایل این گروه سازمان مشخصی ندارند ، ‌بنابرین‏ ، نوع نظم و سازمانی که کودک به آن ها می‌دهد ، کلید مهمی است تا بتوانیم به ابعاد شخصیت وی پی ببریم . وسایل این گروه به سه دستۀ عمده تقسیم می شود :

1. 1. بازی های ساختنی (ساختمانی)^[۶۲]

1. 1. بازی های تخیلی^[۶۳]

1. بازی های خلاق^[۶۴] (مطهری، ۱۳۸۲)

اصولی ‌در مورد بازی و اسباب بازی

1. 1. به بازی و انتخاب اسباب بازی ، جنبه تحمیلی ندهیم . بازی برای کودک باید خوشایند باشد .

1. 1. خراب کردن اسباب بازی گاهی به منظور پی بردن به محتویات آن است ، به جای سرزنش کودک به دنبال علت آن باشیم .

1. 1. با انتخاب وسایل مناسب ، امکان تجربه و آزمایش را برای او فراهم کنیم .

1. 1. فعالیت کودکان نباید تحت فشار و نفوذ فعالیت بزرگسالان باشد ، در غیر این صورت کودک عادت خواهد کرد که دیگران او را مشغول نمایند و با او به بازی بپردازند .

1. 1. از کودک بخواهیم «آنچه را که می‌تواند» انجام دهد ، این عمل سبب افزایش حس اعتماد به نفس وی خواهد شد .

1. 1. آموزش از اعمال ساده شروع و به اعمال پیچیده ختم گردد .

1. 1. در هنگام کار با اسباب بازی های پیچیده ، آن را به واحدهای ساده تر تقسیم نمائیم .

1. 1. برای تقویت انگیزه ، برنامه آموزشی در اسباب بازی متنوع باشد .

1. 1. برای تقویت توجه کودکان هنگام بازی از نشان دادن تصاویر ، ترمیم آن و اسباب بازی با رنگ های درخشان استفاده نمائیم .

1. 1. هنگام کار با اسباب بازی خود کودک شخصا باید با آن درگیر شود ، پاسخ را بیابد و مرحله به مرحله پیش برود .

1. 1. اسباب بازی هایی را انتخاب کنیم که موقعیت یادگیری متفاوتی داشته باشند .

1. 1. باید روشن نمود که کودک از اسباب بازی چه استفاده ای می‌کند ، چه اندازه از آن لذت می‌برد و کدام نوع اسباب بازی با توجه به سن ، جنس ، محیط و هوش وی موفق آمیزترند .

1. 1. در انتخاب اسباب بازی باید به نیاز کودک توجه شود تا نیاز و علاقه والدین .

1. 1. هنگام خرید اسباب بازی ، باید خود کودک را در این کار مشارکت دهیم .

1. 1. خرید اسباب بازی فراوان سبب بروز حواس پرتی کودک خواهد شد و او قادر به یک بازی منسجم نخواهد بود .

1. 1. باید اسباب بازی ها را به گونه ای تهیه نمائیم که وی به تنهایی بتواند با آن ها بازی کند . مانند عروسک ها ، استوانه ها به اشکال مختلف و … .

1. کودکان باید اسباب بازی های خود را شخصا مرتب نمایند تا زمینه رشد مهارت هایی چون نظم ، طبقه بندی و نگهداری در آن ها زنده و تقویت شود (هدایت نژاد ، ۱۳۷۵) .

ویژگی های اسباب بازی مناسب

ویژگی های اسباب بازی مناسب عبارتند از :

• • اسباب بازی باید همواره مناسب سن ، همخوان با علایق و درخور توانایی‌های ذهنی و رشدی کودک باشد نه آن قدر سخت و پیچیده که کودک از بازی با آن عاجز شود و نه آن قدر ساده و آسان که علاقۀ کودک را از بین ببرد و در او ایجاد خستگی کند . اسباب بازی از نظر شکل و ساخت باید به گونه ای باشد که به راحتی در دستان کودک قرار گیرد و او بتواند با آن بازی کند ، با کمال میل پذیرایش باشد و در حین بازی از آن واقعا لذت ببرد .

• • اسباب بازی باید چنان باشد که ذهن کودک را برانگیزد و او را به سوی سازندگی ، خلاقیت و نوآوری سوق دهد .

• • اسباب بازی خوب باید به واقعیت نزدیک باشد تا کودک ، از راه بازی ، با زندگی آشنا شود .

• • سبب رشد و پرورش مهارت ها و توانایی‌های بدنی کودک شود . اسباب بازی مطلوب ، افزون بر پرورش قوای ذهنی ، روانی ، عاطفی ، اجتماعی ، خلاقیت و استعداد ، باید توانایی کودک را در زمینۀ استفاده از اعضای بدن نیز رشد دهد .