۲-۲-۳- عوامل انگیزش یادگیری

عوامل مختلفی در محیط آموزشی و در دانش آموزان و دانشجویان بر راهی که آنان در ارتباط با یادگیری و مطالعه طی می نمایند تاثیر می‌گذارد. انتویستل (۲۰۰۰) مدلی ارائه می کند که در آن او سه گروه از عوامل مؤثر در یادگیری دانش آموز را مشخص می کند: ویژگی های دانش آموزان^[۹]، ویژگی های تدریس^[۱۰]، و
ویژگی های دپارتمان^[۱۱]. در میان ویژگی های دانش آموز او به دانش قبلی، توانایی‌های فکری، سبک یادگیری، شخصیت، نگرش به دوره، انگیزه، عادت های کاری، و مهارت های مطالعه اشاره می کند. ویژگی­های تدریس شامل سطح دانش، سرعت، ساختار، وضوح ،شور و شوق، و همدلی در تدریس می‌باشد. از ویژگی های دپارتمان به طرح درس و اهداف، مواد آموزشی، روش های ارزیابی، حجم کار، آزادی انتخاب اشاره نموده است. به تازگی، انتویستل ^[۱۲]و همکاران (۲۰۰۳) این مدل ‌را گسترش دادند که شامل طیف وسیع تری از محیط های یادگیری- تدریس در آموزش عالی می‌باشد. در این پژوهش ۵ عامل شخصیت دانشجو، عملکرد استاد، نفوذ همتایان، پشتیبانی و مشارکت خانواده و امکانات یادگیری مورد بررسی قرار گرفته است.

۲-۲-۳-۱- شخصیت

صاحب­نظران حوزه­ شخصیت از کلمه «شخصیت» تعریف­های گوناگونی ارائه داده ­اند. از دیدگاه ریشه شناسی، گفته شده که کلمه­ «شخصیت»، برابر «پرسونالیتی^[۱۳]» انگلیسی و یا «پرسونالیته» فرانسه است، درحقیقت از ریشه­ لاتین «پرسونا^[۱۴]» گرفته شده که به معنای نقاب یا ماسکی بود که در یونان و روم قدیم، بازیگران تئاتر بر چهره می­گذاشتند. شخصیت، الگوی ویژه_­ی اندیشه­ ها، احساسات و رفتارهایی است که افراد را از یکدیگر متمایز می­ کند و در خلال زمان و موقعیت­ها ثابت می­ماند؛ شخصیت الگویی از رفتـار اجتمـاعی^[۱۵] و روابـط متقابل است؛ بـنابـراین شخصیت یک فرد، مجموعه راه ­هایی است که او به­ طور معمول از طریق آن نسبت به دیگران واکنش نشان می­دهد یا با آن­ها تعامل می­ کند. عمق و اهمیت رفتارهای شخصیتی متفاوت است. درونی­ترین لایه، حالت پایه­ای دارد؛ در حالی که بیرونی­ترین لایه، به شرایط وابسته است و برای مثال با خستگی، تحت­تأثیر قرار ‌می‌گیرد. ‌بنابرین‏ یک فرد خسته ممکن است به گونه ­ای رفتار کند که «منِ واقعی» او نیست (کتل، ۱۹۵۰). در حال­ حاضر شخصیت به روند اساسی و مداوم درباره فرد انسان اطلاق می­ شود و تعریف آن از دیدگاه هر دانشمند یا مکتب و یا گروهی به نظریه یا تئوری خاص آن­ها بستگی دارد. لیکن تعریف نسبتاً جامع چنین است: شخصیت عبارت است از مجموعه ­ای سازمان یافته و واحدی متشکل از خصوصیات نسبتاً پایدار و مداوم که بر روی هم فرد را از سایر افراد متمایز می­ کند (کریمی،١٣۸۶). شخصیت را ‌می‌توان به صورت مجموعه ­ای بادوام و بی­نظیر ویژگی­هایی تعریف کرد که ممکن است در موقعیت­های مختلف تغییر کند (چین، ایی،چنگ، ۲۰۰۶). . نظریه پنج عاملی شخصیت که به پنج عامل بزرگ نیز معروف است از سوی دو روان­شناس ساکن ایالات متحده به نام کاستا و مک کری در اواخر دهه­ی۸۰ میلادی ارائه شد و در اوایل دهه­ی۹۰ مورد ارزیابی مجدد قرارگرفت. پنج عامل اصلی یا بزرگ عبارتند از: نوروتیسیزم (N) که عصبیت یا بی­ثباتی هیجانی نیز نامیده شده، برون­گرایی^[۱۶] (E)، باز ­بودن به تجربه (O)، توافق (A) و وجدانی بودن (وظیفه شناسی) © (باجبی، واچن،۲۰۰۷). اکثر نظریه­ های شخصیت را ‌می‌توان در یکی از چهار مقوله­ ذیل قرار داد:

رویکرد یادگیری اجتماعی^[۱۷]، رویکرد روان­کاوی^[۱۸]، رویکرد پدیدارشناختی^[۱۹] و رویکرد صفات^[۲۰].

۲-۲-۳-۱-۱- رویکرد یادگیری اجتماعی

در نظریه یادگیری اجتماعی بر اهمیت تعیین­کننده­ های محیطی یا موقعیتی تأکید می­ شود. برای نظریه­پردازان یادگیری اجتماعی، رفتار محصول تعامل مداوم متغیرهای شخصیتی و محیطی است. شرایط محیطی از طریق یادگیـری به رفتار شخص شکـل می­دهد در عوض رفتار شخص نیز در شکل­ گیری محیط مؤثر واقع می­ شود (اتکینسون، ترجمه­ی براهنی و دیگران، ۱۳۸۱).

۲-۲-۳-۱-۲- رویکرد روانکاوی

روانکاوی تصوری جبری ازماهیت انسان و سرشت انسان را مطرح می­سازد. این نظریه، امیال یا نیروهای جنسی و پرخاشگری^[۲۱] که مبتنی بر پایه­ های زیستی و تعارض­های^[۲۲] دوران کودکی است را به عنوان عامل اصلی و گرداننده­ی شخصیت در نظر ‌می‌گیرد. روش مطالعه در این رویکرد بیشتر تحلیل موردی با ابزار­­های مختلفی هم­چون تحلیل رؤیا^[۲۳] و تداعی آزاد^[۲۴] است. داده ­های رویکرد روانکاوی به دلیل این که کمیت­پذیر نیستند مورد انتقاد قرار ‌گرفته‌اند این دیدگاه به آمادگی فطری فرد برای تعامل کردن با یک رشته محیط_­های طبیعی و قابل پیش‌بینی مربوط می­ شود.

فروید معتقد بود که نیروهای پویشی اساسی که شخصیت را باانگیزه می­ کند اروس (زندگی و میل جنسی) و تاناتوس (مرگ و پرخاشگری) هستند. این نیروهای مکمل غرایز^[۲۵] هستند که مبنای جسمانی دارند ولی در خیال­پردازی­ها، امیال، احساس­ها، افکار، و از همه مستقیم­تر در اعمال ابراز می­شوند. انسان همواره ارضای تکانه­های جنسی و پرخاشگری را می­طلبد. میل به ارضای فوری، به تعارض­های اجتناب ناپذیر با مقررات اجتماعی منجر می­ شود که اگر قرار باشد نهادهای اجتماعی، از جمله خانواده ­ها، پابرجا و منظم بمانند،
این مقررات حکم ‌می‌کنند که میل جنسی و پرخاشگری باید کنترل شوند (اتکینسون، ترجمه­ی براهنی و دیگران، ۱۳۸۱).

محور نظریه شخصیت فروید این است: تعارض ناهوشیار بین تکانه­های جنسی و پرخاشگری فرد، مقررات جامعه که برای کنترل کردن این تکانـه­ها وضع شده اند، مکانیـزم­های دفاعی فردی که این تکانه­ها را طوری کنترل ‌می‌کنند که گناه و اضطراب را در کمترین سطح نگه دارند و در عین حال امکان مقداری ارضای امن و غیر مستقیم این تکانه­ها را فراهم ‌می‌آورد. نظریه روان­کاوی، شخصیت را از دیدگاهی کاملاً متفاوت نظریه قبلی می­نگرد. نظریه یادگیری اجتماعی، ‌بر شخصیت اجتماعی تأکید داشته و در مقام نخست به رفتار توجّه دارد، برعکس نظریه­ های روانکاوی با مطالعه­ شخصیت خصوصی سر و کار دارند، یعنی انگیزه­ های ناهوشیاری که رفتار را هدایت ‌می‌کنند. در این نظریه ­ها رشد شخصیت نیز مورد توجه است. فروید اعتقاد دارد که شخصیت از سه لایه­ی عمده بنام نهاد،­خود و فراخود تشکیل شده است­(اتکینسون، ترجمه­ی براهنی و دیگران، ۱۳۸۱).

۲-۲-۳-۱-۳- رویکرد پدیدار شناختی

رویکرد پدیدار­شناختی به مطالعه­ شخصیت شامل نظریه­ های چندی است که به رغم تفاوت­هایی که با دیگران دارند، وجه مشترک آن­ها بر این است که بر تجربه ­های خصوصی یعنی دیدگاه خصوصی فرد درباره جهان تأکیـد می­ورزند. تفاوت نظریه­ های پدیدار­شناسی با نظریه ­هایی که قبـلاً بررسی کرده­ایم این است که هیچ­یک از آن­ها را سر ‌و کاری با تاریخچه­ انگیزشی^[۲۶] فرد و یا پیش ­بینی رفتار او نیست و به جای آن نحوه­ ادراک و تفسیر فرد از رویدادها یعنی پدیدارشناسی فرد مورد توجّه قرار ‌می‌گیرد “پدیدارشناسان به جای توجّه به شاخص­ های عینی یک موقعیت یا کاویدن انگیزه­ های دوران کودکی، بر دیدگاه ذهنی و شخصی فرد درباره آن­چه هم اکنون در حال وقوع است، تأکید می­ورزند”. رویکرد پدیدار­شناختی به مطالعه­ شخصیت شامل نظریه ­هایی می­گردد که گاه به عنوان نظریه­ های انسان­گرا شناخته می­شوند و گاهی هم از آن­ها به عنوان نظریه­ های خویشتن یاد می_­شود (اتکینسون و هیلگارد، ترجمه براهنی و دیگران، ۱۳۸۱).

۲-۲-۳-۱-۴- رویکرد صفات