قلمرو وظایف و اختیارات شهرداری ها به قدری گسترده می‌باشد که از بدو تولد تا زمان وفات شهروندان نقش بسزایی داشته از مهمترین وظایف شهرداری ها در ماده ۵۵ قانون شهرداری مصوب ۱۱/۴/۱۳۳۴می باشد که در۲۸ بند وظایف شهرداری ها را تبیین نموده است.

مبحث اول: کلیات

گفتار اول : مفاهیم

بند اول : شهر

به آبادی بزرگی گفته می شود که در آن خیابان‌ها، کوچه‌ها، خانه ها، دکانها و نفوس بسیار باشد. این تعریف لغوی است و جامع و مانع نیست.

از دیدگاه جامعه‌شناسی، شهر منطقه جغرافیایی است که دارای جمعیت مشخصی بوده و تراکم جمعیت در آن وجود داشته و افراد در آن به امور غیرکشاورزی اشتغال داشته باشند و چنین منطقه‌ایی عمدتاًً دارای شهرداری می‌باشد این تعریف با ماده ۴ قانون تعاریف و ضوابط تقسیمات کشوری مصوب ۱۵/۴/۱۳۶۲مطابقت ندارد به موجب این ماده شهر دارای چهار خصیصه مهم و اساسی است:

الف) از نظر موقعیت جغرافیایی در محدوده بخش واقع شده است (از به هم پیوستن چندین روستا و شهر بخش تشکیل می‌شود.)

ب) اکثریت سکنه شهر به امور تجارت، صنعت، کشاورزی و خدمات اشتغال دارند از این جمعیت ممکن است شغل ساکنین آن کشاورزی هم باشد .

ج) شهر کانون جذب حوزه پیرامون خود بوده و براین اساس نوعی مرکزیت سیاسی و اجتماعی نسبت به مناطق پیرامون خود دارد .

د) حداقل جمعیت شهر ده هزار نفر می‌باشد این ملاک مطلق نیست و ممکن است بدون رعایت نصاب جمعیتی فوق شهر تشکیل گردد. از آنجایی که در مفاهیم شهرداری نیاز به تعریف برخی از اصطلاحات مرتبط با شهرداری می‌باشد بر این اساس به تعریف آن خواهیم پرداخت.

بند دوم: شهروند

در دانشنامه سیاسی شهروند فردی است در رابطه با یک دولت که از سویی برخوردار از حقوق سیاسی و مدنی است و از سوی دیگر در برابر دولت تکلیف‌هایی به عهده دارد این رابطه را شهروندی گویند. چگونگی رابطه شهروندی را قانون اساسی و قوانین مدنی کشور معین می‌کند.

بند سوم: شهرداری

شهرداری سازمانی عمومی و غیر دولتی است که دارای استقلال و شخصیت حقوقی بوده و تحت نظر شورای شهر که منتخب مردم است و نظارت دولت از طریق وزارت کشور و سازمان شهرداری‌ها برای انجام وظایفی که در قانون شهرداری آمده تأسيس شده است^[۱]. از دیدگاه حقوقی شهرداری تشکیلاتی است که ممکنه یک شهر با بهره گرفتن از حقوق طبیعی خود و اختیاری که قانون به آن ها اعطاء نموده است .

جهت اداره کردن تأسیسات عمومی، وضع و اجرای نظامات شهری و تامین نیازمندی‌های مشترک محلی به وجود آید.

بند چهارم : آتش نشانی

عمده ترین خدمات زیر ساختی که مدیریت خدمات شهری در شهرهاارائه می‌دهند خدمات ایمنی یا همان آتش نشانی می‌باشد.

ایمنی و مقابله با حوادث و خطرات در شهرها مانند زلزله، آتش سوزی از مهمترین مأموریت‌‌های سازمان آتش نشانی است که تقدم آن نسبت به سایر مدیریت های خدمات شهری نشان می‌دهد. نجات انسان‌های گرفتار و در زمان بروز حوادث و خطر از جمله مسائلی است که نقش کلیدی ایمنی را در زندگی شهری بیان می‌کند.

بند پنجم : فضای سبز

فضای سبز شهری عبارت است از عرصه‌های مشجر و دارای پوشش گیاه در محدوده وحریم شهرها که دارای مالکیت عمومی، دولتی و خصوصی باشند^۲.

بند ششم : پسماند

به مواد جامد، مایع و گاز(غیر از فاضلاب )گفته می‌شود که به طور مستقیم یا غیر مستقیم حاصل از فعالیت انسان بوده از نظر تولید کننده زائد تلقی می‌شود.۲

بند هفتم : گورستان

دوری جستن از پیکری روح انسان موجب زایش فضایی است به نام گورستان که بسیاری آن را تنها به عنوان خوابگاه مردگان می‌شناسند و نام دیگر آن آرامستان یا فضای آرامش بخشی که نامی برای معرفی حال و هوای روحانی فضا می‌باشد.

گفتار دوم: جایگاه حقوقی شورای شهر

اصل یکصدم قانون اساسی در تعریف شورا این چنین آن را تعریف می‌کند.

برای پیشبرد سریع برنامه های اجتماعی، اقتصادی، عمرانی، بهداشتی، فرهنگی، آموزشی و سایر امور رفاهی از طریق همکاری مردم با توجه به مقتضیات محلی اداره امور هر روستا بخشی، شهر، شهرستان یا استان با نظارت شورائی به نام شورای ده، بخش، شهر، شهرستان یا استان صورت می‌گیرد که اعضای آن را مردم همان محل انتخاب می‌کنند.

در واقع تأکید قانون اساسی در اصول هفتم و یکصدم تا یکصد و ششم آن بر شوراها به عنوان ارکان مشارکت مردم در جامعه اسلامی بروز واقعی آرمان انقلاب اسلامی در بعد سیاسی و اجتماعی است.

پیشینه تاریخی شوراها در ایران

بحث شوراها در ایران از حیث تاریخی به قبل از انقلاب اسلامی بر می‌گردد در اصول ۹۰ تا ۹۳ قانون اساسی مشروطیت، موضوع شوراهای محلی و انجمن‌های ایالتی و ولایتی مطرح است که در تاریخ ما نتیجه‌ای نمی‌دهد. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در قانون اساسی شورا به شکل گسترده‌ای مطرح می شود و روند مشارکت مردمی در ابعاد سیاسی اجتماعی و فرهنگی … را بعد از پیروزی انقلاب اسلامی می توان به دو دوره تقسیم کرد.

دوره اول : از پیروزی انقلاب اسلامی تا پایان جنگ تحمیلی

دوره دوم : از پایان جنگ تاکنون

گفتارسوم: محدوده و حریم شهر

آنچه حد و مرز داشته باشد و بتوان آن را تعریف نمود محدوده نامیده می شود. تعیین محدوده صرفاً اقدام فنی و شهرسازی نیست، از بعد امنیتی و حقوقی نیز منشاء اثر است تعیین محدودهای شهری برای شهرداری‌ها اهمیت مضاعفی دارد ، وظایف و تکالیف این مؤسسات به محدود های قانونی و حریم شهر محدود می‌شود^[۲].

بنداول: محدوده شهر

محدوده شهر عبارت است از حد کالبدی موجود شهر و توسعه آتی در دوره طرح جامع و تا تهیه طرح مذکور در طرح های شهر که ضوابط و مقررات شهرسازی در آن لازم الاجراء می‌باشد^[۳].

با توجه ‌به این تعریف، پیش‌بینی محدوده ای بنام محدوده خدماتی بی‌معنا است زیرا محدوده خدماتی محدوده ای است که تمامی عملیات عمرانی و خدماتی شهرداری‌ها در داخل آن انجام می پذیرد^[۴]. بر این اساس شهرداری‌ها مکلفند، در تمامی محدوده شهر، خدمات رسانی نمایند.

بند دوم: حریم شهر

حریم از حرمت به معنی منع است زیرا تعرض دیگران به حق صاحب حریم ممنوع است به موجب ماده ۱۳۶ قانون مدنی حریم مقداری از اراضی اطراف ملک و قنات و نهر و امثال آن است که برای کمال انتفاع از آن ضرورت دارد^[۵].

بر این اساس حریم شهر عبارت است از قسمتی از اراضی بلافاصل پیرامون محدوده شهر که نظارت و کنترل شهرداری در آن ضرورت دارد و از مرز تقسیمات کشوری شهرستان و بخش مربوط تجاوز ننماید.

مرجع تعیین کننده حریم شهر شورای عالی شهرسازی می‌باشد.

چون شوراهای شهرسازی عالی ترین مرجع سیاست گذاری و تعیین ضوابط شهرسازی است فلذا نظریه این مرجع برتر است.

گفتار چهارم: طرح های شهرداری و اقسام آن

شهر برای دوام و بقاء خود نیازمند هدایت است. طراحی شهری روش منطقی هدایت شهر است این هدایت گری با آزادی مطلق شهروندان و مدیران شهری همسو نیست.