منظور از عوامل داخلی یا عوامل برون سازمانی ؛ وضعیت داخلی شرکت ها با توجه به سرمایه گذاری های جدید، سود آوری، زیان دهی، تصمیمات مجمع عمومی و مدیریت شرکت‌هاست.

مراد از عوامل خارجی یا عوامل برون سازمانی اثر گذار بر قیمت سهام شرکت ها، قوانین مالی و مالیاتی، بحران های سیاسی و اقتصاد داخلی، ثبات یا بی ثباتی حکومت ها، جنگ ها و تهدیدهای سیاسی منطقه‌ای یا بین‌المللی است.

شاخص کل قیمت سهام در بورس اوراق بهادار تهران، در قسمت تحقیقاتی سازمان کارگزاران بورس تهیه می‌شود .در اغلب بورس های دنیا، بویژه آن هایی که از نظر کمیت و کیفیت، مشابهتی با بورس نو پای تهران دارند، برای محاسبه فرمول اصلی شاخص از مطالعات «لاسپیرز^[۲۲]» استفاده می‌شود (دوانی، ۱۳۷۵).

۲-۲۷-۱- روش ها و مبانی ارزیابی سهام

قیمت سهام شرکت از مهم ترین مسائل و دغدغه‌های مدیر مالی آن شرکت است. کوچک‌ترین بی توجهی در اداره امور شرکت اعم از امور مالی، سرمایه گذاری، تولیدی، بازرگانی و حتی پرسنلی می‌تواند آثار بزرگی در حجم و کیفیت تولیدات و بلاخره شهرت و موفقیت عمومی شرکت به جای گذارد و از این رو می‌تواند با تغییر اندکی در ارزیابی قیمت سهام یا تغییرات ارزش جاری آن ها، ارقام بزرگی از سرمایه و دارایی شرکت ها را کاهش یا افزایش می‌دهد. بدیهی است روش ارزیابی سهام در بورس تهران، روش خاص کارشناسان مالی سازمان کارگزاران بورس است.

الف) ارزش اسمی شرکت: ارزش اسمی سهام ؛ ارزشی است که به ثبت رسیده و در اوراق سهام درج شده است و در دفاتر شرکت تحت سر فصل سرمایه ثبت شده است. یا به عبارتی ارزشی که آن را قانون معین می‌کند و برای هر سهم ۱۰۰۰ ریال می‌باشد.

ب) ارزش دفتری هر سهم: ارزش دفتری سهام؛ مجموع حقوق صاحبان سهام شامل سرمایه ثبت شده، اندوخته قانونی، اندوخته طرح و توسعه و سود و زیان انباشته مندرج در ترازنامه شرکت می‌باشد.

ج) ارزش بازار (روز) سهام: ارزش روز سهام عبارت است از؛ قیمت فروش یک قلم دارایی یا ارزش معاملاتی آن می‌باشد و برآورد آن از دو روش مشروحه ذیل امکان پذیر است:

۱-روش سود آوری (بورس) ۲– روش تجدید ارزیابی دارایی‌ها با بهره گرفتن از شاخص بانک مرکزی و تفاوت نرخ ارز و یا توسط کارشناس رسمی دادگستری.

د) ارزش ذاتی (جاری): ارزش ذاتی یک قلم دارایی عبارت است از مجموع ارزش فعلی جریانات نقدی حاصل از یک قلم دارایی بر پایه نرخ بازاده مورد انتظار سرمایه‌گذار (بلوریان تهرانی،۱۳۶۳).

۲-۲۸- ارزیابی سهام از طریق سود آوری (بورس)

از دیدگاه خریداران سهام هر شرکت، مهم ترین عامل برای تصمیم گیری در خصوص خرید سهام، سود آوری و بازدهی آن شرکت می‌باشد و مبنای ارزیابی و قیمت سهام در مراکز بورس جهان و از جمله بورس اوراق بهادار تهران سودآوری و بازدهی سرمایه می‌باشد. برای به دست آوردن قیمت سهام ارزش سودآوری، ابتدا میزان بازدهی شرکت با توجه به میانگین سودآوری سه سال گذشته و بودجه سال آینده آن برآورد می‌گردد و سپس با توجه به نرخ بازدهی مورد انتظار، سرمایه گذاری قیمت اولیه سهام شرکت محاسبه می‌شود.

لازم به ذکر است که درآمدها و هزینه های استثنایی و نیز درآمدهای حاصل از فروش دارایی های اسقاط و یا ‌موجودی‌های‌ نایاب و مانند آن ها در محاسبه سود خالص قبل از کسر مالیات منظور نمی‌گردد. سپس چنانچه شرکت دارای کسری ذخیره برای اقلامی از قبیل مالیات، بیمه، مطالبات مشکوک الوصول و باز خرید سنوات خدمت کارکنان باشد، مجموع این ارقام از قسمت سهام کسر می‌شود و سپس از آن در صورتی که شرکت دارای اندوخته احتیاطی، اندوخته طرح و توسعه، سود و زیان انباشته باشد، مجموع این ارقام به قیمت سهام اضافه می‌شود (دوانی، ۱۳۷۵).

۲-۲۹- حد نوسانات قیمت

حداکثر نوسان قیمت در یک روز معاملاتی در بورس ۴ درصد و در فرا بورس ۵ درصد قیمت پایانی روز قبل است و بورس قیمت های کمتر و یا بیشتر از آن را ثبت نمی‌کند، زیرا از نظر بورس افزایش یا کاهش بیش از حد قیمت نا عادلانه است (‌آهن‌چیان و همکار، ۱۳۹۰).

۲- ۳۰- نسبت ارزش بازار به دفتری

این نسبت نشان دهنده فرصت های رشد شرکت است. هر چه اندازه این نسبت بالاتر باشد، شرکت وجوه نقد بیشتری را برای انجام سرمایه گذاری در پروژه های با ارزش خالص مثبت در اختیار دارد (شکری حبشی،۱۳۸۴).

۲- ۳۱- پیش‌بینی سود، محتوای اطلاعاتی دارد

اعلان سود پیش‌بینی شده تو سط مدیریت شرکت و یا توسط تحلیل گران، با بازده سهام رابطه ی مستقیم دارد. یعنی، نه تنها اعلان سود واقعی موجب تغییر قیمت سهام می‌شود، بلکه اعلان سود مورد انتظار نیز موجب تغییر قیمت سهام خواهد شد. پیش‌بینی سود همانند اعلان سود هم از نظر جهت و هم از نظر حجم و اندازه با بازده بازار رابطه مستقیم دارد. پیش‌بینی سود اطلاعات جدید را با خود به همراه دارد و در پیش‌بینی سود‌های آتی می‌تواند استفاده شود. پیش‌بینی سود‌های مورد انتظار آتی روشی مؤثر برای انتقال اطلاعات به بازار سرمایه می‌باشد.

ارزش بازار و ارزش دفتری هر دو معیاری برای ارزش شرکت هستند. اما معیار ارزش دفتری، ارزش شرکت را با مقداری خطا اندازه گیری می‌کند. یعنی در هر نقطه از زمان ارزش بازار سرمایه شرکت مساوی ارزش دفتری حقوق صاحبان به علاوه مقداری خطاست.

خطای فوق ناشی از ماهیت محافظه کارانه سیستم حسابداری است. معمولا انتظار می‌رود که ارزش دفتری به چند دلیل کمتر از ارزش بازار باشد. اولا: همه دارایی ها و بدهی‌های شرکت در صورت‌های مالی منعکس نمی‌شوند. مثلا منابع انسانی،رضایت مشتریان و سر قفلی ایجاد شده شرکت در ترازنامه منعکس نمی‌گردد و به صورت سود و زیان نمی‌روند. ثانیاً: کمتر از ارزش کامل خود ثبت و شناسایی می‌شوند. مثلا، دارایی‌های ثابت تجدید ارزیابی نمی‌شوند و معمولا موجودی ها به قیمتی کمتر از قیمت مورد انتظار فروش ثبت می‌شوند.

به طور خلاصه این دیدگاه به ما می‌گوید که اگر ارزش بازار بر پایه ارزش دفتری بیان شود، آنگاه بازده سهام باید بر اساس تقسیم سود حسابداری هر سهم ‌بر قیت سهام در اول دوره حسابداری بیان گردد.

کالینز، کوتاری و روی برن ^[۲۳](۱۹۸۷) طی تحقیقی شواهدی را در حمایت از دیدگاه فوق به دست آوردند، آن ها ‌به این نتیجه رسیدند که قیمت‌های سهام شاخص مناسبی برای پیش‌بینی سود‌های آتی در شرکت‌های بزرگ است (نیکومرام و همکار،۱۳۸۸، ص:۲۹).

۲- ۳۱- جایگاه کیفیت سود

هدف اولیه از گزارش سود، تامین و ارائه اطلاعات مفید برای کسانی که بیش ترین علاقه را به گزارش‌های مالی دارند. تحلیل گران مالی در ارزیابی خود نه تنها به کمیت سود بلکه باید به کیفیت و صحت آن نیز توجه کند. منظور از کیفیت و صحت سود زمینه بالقوه رشد سود و میزان احتمال تحقق سود‌های آتی است. به عبارت دیگر ارزش یک سهم تنها به سود هر سهم سال جاری شرکت بستگی ندارد بلکه به انتظارات ما از آینده شرکت و قدرت سود آوری سال‌های آتی و ضریب اطمینان نسبت به سود‌های آتی بستگی دارد. طبق نظریه هاکینز یکی از عواملی که کیفیت و صحت سود شرکت ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد، اثرات محیط اقتصادی مانند نرخ ارز و نرخ تورم است.