۴

۱-۲- بیان مسأله

کارل آلبرخت نویسنده المانی و یکی از پیشگامان اصلی در زمینه طراحی مدل هوش سازمانی است. وی هوش سازمانی را به ‌عنوان ظرفیت بهره_­گیری از قدرت ذهنی سازمان در عالم واقعیت و متمرکز سازی آن برای تشخیص مأموریت‌ سازمانی تعریف می­­_­کند، و آن را به ‌عنوان مجموع هوش_­های فردی می_­داند که بر بهره_­وری و رفتار سازمان تاثیر می_­گذارد. تأکید اصلی آلبرخت بر قدرت ذهنی کارکنان می_­باشد. آلبرخت برای تبیین هوش سازمان هفت متغیر شامل: چشم انداز راهبردی^[۳]، سرنوشت مشترک^[۴]، میل به تغییر^[۵]، اتحاد و توافق^[۶]، روحیه^[۷]، کاربرد دانش^[۸] و فشار عملکرد^[۹] را به ‌عنوان مدل ارائه می_­دهد (آلبرخت، ۲۰۰۳؛ نقل در اثرغفاری آشتیانی ،۱۳۹۰، ص۲۲۸). از طرف دیگر سازمان_­ها برای رسیدن به هدف_­های نسبتاً مشخصی به وجود می_­آیند و فعالیت_­های مستمری را برای رسیدن به آن هدف_­ها انجام می_­­دهند. البته هر سازمانی ویژگی خاص خود را دارد که عبارت اند از: مرزهای تقریباً ثابت، سلسله مراتب اداری و نوعی نظم مدبرانه، یک سیستم ارتباط و یک سیستم انگیزشی که موجب می_­شود افراد در سایه همکاری با یکدیگر برای دستیابی به هدف_­های مشترک، تلاش کنند(اسکات ۲۰۰۱؛ ترجمه بهرنگی؛ نقل در اثر الهیان و زواری، ۱۳۸۸).

هوش سازمانی به معنای داشتن دانشی فراگیر از همه عواملی است که بر سازمان تاثیر می_­گذارد. از جمله این عوامل؛ مشتریان، ارباب رجوع، رقبا، محیط اقتصادی، فرهنگی، فرایندهای سازمانی (مالی_­، اداری، حفاظتی، تولیدی_­، بودجه)، که بر کیفیت تصمیمات مدیریتی تاثیر بسزایی دارد (کاوسی، رزقی،۱۳۸۹،ص ۱۲۸). امروزه سازمان_­ها با شرایط دائماً متغیر در محیط اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی مواجه هستند. واکنش موفقیت­آمیز و پویای سازمان_­ها بستگی به توانایی آن ها درارائه­­ی اطلاعات مرتبط و یافتن به موقع راه حل مناسب برای مشکلات مواجه شده دارد. با توجه ‌به این امر نظریه پردازان سازمانی، بر طراحی توانایی_­های فکری سازمان و از جهتی دیگر بر یکپارچگی فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی توجه دارند، که در نتیجه این روند، مفهوم جدید تئوری_­های سازمانی است که از آن به عنوان هوش سازمانی نام برده می_­شود(سیمیک ۲۰۰۵؛ نقل در اثر عرفانی خانقاهی و جعفری ، ۱۳۸۹).

گلین^[۱۰]( ۱۹۹۶) معتقد است هوش سازمانی حاصل اجتماع و تعامل هوش تک تک اعضای سازمان است. هوش سازمانی فرایندی اجتماعی است که تئوری های آن بر اساس تئوری های هوش انسانی طرح ریزی شده است.

۵

یکی از جنبه_­های اصلی تفکر یا اندیشیدن خلاقیت است، فرآیندی که در ذهن فرد خلاق شکل می_­گیرد. برای ایجاد و تداوم آن درافراد سازمان بایستی عادت به تفکر را در کارکنان و مدیران ایجاد کرد وقتی تفکر برای انسان سازمانی عادت شود به دنبال آن خلاقیت و تولید افکار و اندیشه_­های جدید در تک تک کارکنان به ‌عنوان یک امر روزمره و همیشگی در آمده و سازمان تبدیل به یک سازمان خلاق می شود. ارنست ویل^[۱۱]، معتقد است که یکی از روش­های مهم متبلورکردن خلاقیت، ایجاد فضای محرک، مستعد و به طور کلی خلاق است .او معتقد ا ست محیط مناسب برای بروز خلاقیت، انگیزش را در افراد برای ابراز تفکر جدید و خلاق افزایش می‌دهد. در محیط خلاق افراد به یکدیگر اطمینان و اعتماد دارند و می‌توانند ریسک های روانی را برای ابراز کردن ایده_­های خود بپذیرند(پور احمد، سلیمانی نژاد ،۱۳۸۹،ص ۸-۶).

همگام با بسیاری از سازمان_­های نوین، کتابخانه_­ها در جوامع امروز نقش بسیار مهم و حساسی در توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی در جوامع پیدا کرده‌اند. کتابخانه یک سیستم پویا است و نیاز دارد که به طور مدام اطلاعاتی را کسب نموده و در مواقع ضروری برای اتخاذ تصمیمات مناسب از آن ها استفاده نماید. در عصری‌ که‌ متولیان‌ تولید دانش‌، دانشگاه‌ها هستند، توجه‌ به‌ کتابخانه‌های‌ دانشگاهی‌ به‌ عنوان‌ قلب‌ دانشگاه‌ ضرورت‌ می‌یابد. این نوع کتابخانه_­ها بخش جدایی ناپذیر نظام آموزشی عالی محسوب می_­شوند و به عنوان مراکز گردآوری و انتقال اطلاعات علمی و فنی و کانون ‌پاسخ‌گویی‌ به نیاز محققان، ناگزیر به سرمایه‌گذاری در اشاعه خدمات، تهیه منابع روزآمد و استفاده از نیروهای ذهنی خلاق و کارآمد می_­باشند، و نیز به ‌عنوان یکی از نهادهای مهم اجتماعی باید به طور مستمر قابلیت_­ها و توانایی_­های ذهنی خود را ارتقاء بخشیده و با ساز و کارهای مناسب و متناسب با نیازهای افراد و جامعه امکان تحقق هدفها را فراهم سازند. نظریه_­ی هوش سازمانی ‌به این کتابخانه_­ها کمک می‌کند تا توانایی فکری و ذهنی خود را به عنوان یک سازمان هوشمند ارتقاء داده و رسالت و مأموریتهای خود را هوشمندانه محقق سازند.

از آنجا که اغلب مراجعه_­کنندگان به کتابخانه­­های دانشگاهی اعضای هیئت_­علمی، دانشجویان، محققان و کارشناسان می_­باشند، در این میان کتابداران نقش کلیدی در موفقیت کتابخانه و تعامل با جامعه علمی کشور و نیز ارائه خدمات مفید به کاربران ایفا می_­کنند. گردآوری، سازماندهی، و انتقال اطلاعات که مایه اصلی پویایی و کفایت آموزشی و پژوهشی دانشگاه‌ها محسوب می‌شود، از وظایف اساسی کتابداران کتابخانه‌های دانشگاهی است؛ ‌بنابرین‏ کتابداران نیاز دارند تا خودشان را با دانش روز تطبیق داده و با بهره گرفتن از ابتکار و تخصص و مهارت و بر اساس شرایط مخاطبین و شرایط خارج از کتابخانه هماهنگ شوند. بدیهی است توانایی_­های علمی و تکنیکی در هر شغلی وجود دارد اما آنچه که بر عملکرد تاثیر مثبت دارد ویژگی_­های شخصی فرد، قدرت ابتکار و خلاقیت، قابلیت انطباق با محیط، توانایی همکاری با دیگران و ترغیب و تشویق به فعالیت می_­باشد. رشد فزاینده اطلاعات در کتابخانه­­­ها و به کارگیری هریک ‌از مولفه_­های هوش سازمانی در بین کتابداران، سبب می_­شود جریانی از علم و دانش میان آن ها جاری شود.‌ ‌بنابرین‏، تجزیه و تحلیل هوش سازمانی و خلاقیت در بین کتابداران می_­تواند کمک مفیدی برای بهبود خدمات و عملکرد کتابخانه_­ها باشد.

۶