تجارب این سازمان نشان داده است که سرمایه اجتماعی، تأثیر قابل توجهی بر اقتصاد و توسعه کشورهای مختلف دارد (علوی ۱۳۸۰: ۳۴).

سرمایه اجتماعی برخلاف سایر سرمایه ها به صورت فیزیکی وجود ندارد بلکه حاصل تعاملات و هنجارهای گروهی و اجتماعی است که افزایش آن در پایین آوردن سطح هزینه های عملیاتی سازمان‌ها مؤثر است (شیروانی، ۱۳۸۳، ۴۷).

سرمایه اجتماعی توسط محققان به طور گسترده به‌منزله یک دارایی که در روابط افراد، اجتماعات، شبکه ها یا جوامع موجود است، شرح داده می‌شود.

علی‌رغم این شباهت‌ها در طرقی که محققان، سرمایه اجتماعی را شرح می‌دهند، تفاوت‌های اساسی و عمیقی نیز در دیدگاه‌های گوناگون وجود دارد که سه مورد از آن‌ ها به طور خاص شامل سطح تحلیل، کاربردهای هنجاری و برتری مزایا می‌شوند که مفهوم‌سازی‌های گوناگون از سرمایه اجتماعی را مشخص می‌نمایند.

تمایزات گوناگون در تعاریف سرمایه اجتماعی

تمایزات بر مبنای سطح تحلیل

محققان برای تشریح سرمایه اجتماعی از سطوح تحلیل متفاوتی استفاده می‌کنند. به طور نمونه فوکویاما^[۱۴] سرمایه اجتماعی را یک ویژگی ملت‌ها یا نواحی جغرافیایی، پوتنام آن را ویژگی اجتماعات، برت^[۱۵] ویژگی شبکه های فردی و بیکر^[۱۶] ویژگی سازمان‌ها در تعاملاتشان با دیگر سازمان‌ها و بلیوین^[۱۷] و دیگران سرمایه اجتماعی را به‌منزله ویژگی عاملان فردی می‌دانند.


‌بنابرین‏ در حالی که بعضی از محققان، سرمایه اجتماعی را یک جنبه ملت، جامعه یا ناحیه جغرافیایی می‌دانند در بعضی دیگر از مطالعات، سرمایه اجتماعی یک دارایی فردی است که در طول دوره کار کارکنان افزوده‌شده و مصرف می‌گردد. مثلاً برت، سرمایه اجتماعی را به طور آشکار بر اساس ویژگی‌های موقعیتی عاملان فردی و توانایی‌های آن‌ ها در انتقال اطلاعات به صورت منحصربه‌فرد تعریف می‌کند که با توجه به موقعیت نسبی با جایگاهشان در گروه، باعث ایجاد مزایایی برای آن‌ ها می‌گردد. ‌بنابرین‏ سرمایه اجتماعی، سطوح مختلف تحلیل را در بر ‌می‌گیرد و با بهره گرفتن از دیدگاه‌های خرد و کلان شرح داده می‌شود.

تمایزات بر مبنای کاربردهای هنجاری

تفاوت دیگر بین محققان در استفاده از جنبه‌های هنجاری سرمایه اجتماعی است که به طور ضمنی در چهار تئوری گوناگون بیان می‌گردد. نگرش‌های متفاوت به سرمایه اجتماعی به صورت‌های متنوعی بر شدت، فراوانی یا کارایی در تعاملات اجتماعی تأکید می‌کند. با توجه ‌به این جنبه، محققان بر اساس توصیه های هنجاری ضمنی‌شان برای ایجاد سرمایه اجتماعی متفاوت هستند.

تمایزات بر اساس مزایای اصلی در مقابل مزایای ثانویه

سومین تمایز در رویکردهای متفاوت به سرمایه اجتماعی به مزایای سرمایه اجتماعی و اینکه چگونه این مزایا در میان یک واحد اجتماعی توزیع می‌شوند، می‌پردازد. هرچند در همه مدل‌ها، افراد می‌توانند از وجود سرمایه اجتماعی، منتفع گردند، تفاوت‌هایی در میزان مستقیم بودن این مزایا وجود دارد.

حکمن (۱۹۹۰) و فوکویاما (۱۹۹۵) بر جنبه «منفعت عمومی» سرمایه اجتماعی تأکید می‌نمایند و فرض می‌کنند که هنگامی که یک جامعه یا گروه ازنظر میزان سرمایه اجتماعی در سطح بالایی هستند، مزایایی شامل حال افراد نیز می‌شود.

اما تئوریسین‌های شبکه‌ای مانند برت (۱۹۹۴) و محققانی از قبیل بلیوین و همکارانش (۱۹۹۰) ولین و همکارانش^[۱۸] (۱۹۸۱) بر راه‌هایی که افراد به طور مستقیم از سرمایه اجتماعی خودشان سود می‌برند، تأکید می‌نمایند. از دیدگاه این محققان، سرمایه اجتماعی به‌منزله یک دارایی است که افراد می‌توانند برای بهبود موقعیت خود از آن استفاده نمایند. ‌بنابرین‏ در این دیدگاه، سرمایه اجتماعی یک منفعت عمومی نیست که به طور گسترده در میان واحد یا شبکه اجتماعی توزیع‌شده باشد بلکه یک منفعت شخصی^[۱۹] است، بدین معنا که با توجه به استراتژی‌های موقعیتی و موقعیت فردی، متفاوت است (لین^[۲۰] و وان بورن^[۲۱]، ۱۹۹۹، ۹-۵۳۸).

رز^[۲۲] (۱۹۹۹) تحلیل‌های سرمایه اجتماعی را به سه نگرش گوناگون تقسیم می‌کند:

۱-تئوری‌های موقعیتی^[۲۳]: در این تئوری سرمایه اجتماعی به صورت ابزاری و موقعیت تعریف می‌شود و از شخصی به شخص دیگر و موقعیتی به موقعیت دیگر متفاوت است.

۲-نگرش روان‌شناسی اجتماعی^[۲۴]: در این نگرش سرمایه اجتماعی هر مجموعه عقاید و هنجارهای فرهنگی است. طرفداران این نگرش بیان می‌کنند که سازمان‌های داوطلبانه به‌منزله پیامد اعتماد، ظهور می‌نمایند و برعکس آن را صحیح نمی‌دانند. سرمایه اجتماعی در این نگرش در اصل با اعتماد مساوی است. سرمایه اجتماعی از شخصی به شخص دیگر متفاوت است. اما به طور موقعیتی باثبات است.

۳-تئوری فرهنگی^[۲۵]: فرهنگ، منبع اعتماد و همکاری است. سرمایه اجتماعی در میان افرادی که متعلق به یک فرهنگ هستند، همگن است و همچنین از موقعیتی به موقعیت دیگر باثبات است. این امر بیانگر این است که مشخص نمودن سرمایه اجتماعی برای یک کشور خاص بسیار ساده است ( لوند و اسوینسن، ۲۰۰۲^[۲۶]).

دسته‌بندی سرمایه اجتماعی از دیدگاه گروه کندی

دسته‌بندی دیگری از ابعاد سرمایه اجتماعی توسط گروه کندی در دانشگاه هاروارد انجام‌شده است. این گروه مطالعاتی ابعاد زیر را مورد شناسایی قرار داده‌اند.

اعتماد

گروه کندی مقوله اعتماد را به صورت زیرگروه بندی کرده‌اند:

اعتماد اجتماعی: محور اصلی سرمایه اجتماعی، پاسخ ‌به این سؤال است که آیا شما به سایر افراد اعتماد دارید؟

اعتماد میان نژادهای مختلف: این بعد ‌به این امر می‌پردازد که تا چه حد به افرادی از نژادهای دیگر اعتماد دارید.

مشارکت سیاسی

مشارکت سیاسی عادی: این نوع مشارکت را می‌توان از تعداد افراد رأی دهند. میزان مطالعه و حجم خرید روزنامه، اطلاعات شهروندان از مسائل سیاسی و مانند آن‌ ها، مورداندازه‌گیری قرار دارد.

مشارکت سیاسی نقادانه؛ مطالعات نشان می‌دهد که ممکن است جامعه‌ای ازلحاظ مشارکت سیاسی عادی در حد پایینی باشد اما درعین‌حال این جامعه ازلحاظ مشارکت سیاسی نقادانه در سطح بالایی باشد و افراد در فعالیت‌هایی مانند راهپیمایی‌ها، تجمع‌ها و غیره حضور فعالی داشته باشند.

مشارکت و رهبری مدنی

رهبری مدنی: رهبری مدنی به میزان مشارکت افراد در گروه‌ها، باشگاه‌ها، انجمن‌ها و امور شهر یا مدرسه و نظایر آن‌ ها می‌پردازند، و آن سؤال را که افراد تا چه اندازه در این گروه و انجمن‌ها، نقش رهبری را ایفا می‌کند. مدنظر قرار می‌دهد.

مشارکت مدنی: منظور آن است که افراد جامعه تا چه اندازه در انواع گروه‌های گوناگون، از قبیل گروه‌های مذهبی، گروه‌های حرفه‌ای، مؤسسات خیریه و امثالهم، فعالیت می‌کنند.

پیوندهای اجتماعی غیررسمی^[۲۷]

برخی از جوامع و اجتماعات، سعی در توسعه روابط غیررسمی داشته و عضویت‌ها و مشارکت‌های غیررسمی را بیشتر توضیح می‌دهند. در واقع این بعد به سنجش جنبه‌های غیررسمی سرمایه اجتماعی می‌پردازد.

دسته‌بندی لاک لی از سرمایه اجتماعی

درنهایت می‌توان به طبقه‌بندی لاک لی^[۲۸] از ابعاد سرمایه اجتماعی اشاره کرد که سعی خلاصه کردن طرح‌های مختلف ابعاد سرمایه اجتماعی از مبانی نظری موضوع دارد.