کارکردهای اجتماعی هیجانات

هیجان­ها علاوه بر اینکه سازگاری فرد را با محیط فیزیکی آسان می‌کند، سازگاری وی با محیط اجتماعی را نیز آسان می­سازند. کارول ایزارد (۱۹۸۹) فهرستی از کارکردهای اجتماعی هیجان­ها را ارائه می‌دهد که درباره چهار مورد از آن ها به بحث پرداخته است. او معتقد است جلوه های هیجانی (۱) انتقال حالت­های احساس را آسان می­سازد، (۲) چگونگی پاسخدهی دیگران به ما را تنظیم ‌می‌کنند، (۳) تعامل اجتماعی را آسان می‌کنند، (۴) رفتار اجتماعی را ترغیب می کند.

عاطفه مثبت، رفتار اجتماعی را آسان می‌کند: مردم تحت تأثیر عاطفه مثبت، به نحو چشمگیری با احتمال بیشتری، اجتماعی هستند. یعنی، مردم آمیزترند، حس همکاری بیشتری دارند و به حال دیگران مفیدترند (ریو، ترجمه: سید محمدی، ۱۳۸۶)

هوش هیجانی و مؤلفه های آن

از نظرگلمن (۱۹۹۵) مهمترین مؤلفه‌ های هوش هیجانی عبارتند از ۱- خود آگاهی ، ۲- خود کنترلی یا مدیریت خود، ۳-هوشیاری اجتماعی یا توانایی همدلی ، ۴- مهارت های اجتماعی،۵- خود انگیزی(گلمن ۱۹۹۵، ترجمه: پارسا، ۱۳۸۰).

خودآگاهی

در اولین نگاه ممکن است چنین به نظر آید که احساسات ما روشن و آشکارند، با تفکر و یادآوری بیشتر ، لحظاتی را به یاد می­آوریم که نسبت به احساس واقعی خودمان درباره چیزی واقعی بی خبر بودیم و بعداً نسبت به آن هوشیار شده ایم. روانشناسان برای اشاره به فرایند آگاهی داشتن از فکر از عبارت فراشناخت^[۷۲] استفاده می‌کنند و عبارت فراخلق^[۷۳] را به معنای آگاهی نسبت به عواطف خود به کار می‌برند.گلمن عبارت خود آگاهی را برای تشریح توجه مداوم فرد به حالات درونی خود ترجیح می‌دهد.

خودکنترلی با مدیریت خود

در واقع کنترل هیجان های درمانده کننده، کلید بهزیستی عاطفی است، موارد افراطی- یعنی هیجان هایی که شدت زیادی پیدا می‌کنند یا مدت مدیدی به طول می انجامند- ثبات روحی ما را تحلیل می‌برند. لازم نیست برای احساس رضایت کردن از احساسات ناخوشایند دوری کنیم، بلکه نباید بگذاریم احساسات مخرب بدون کنترل، جانشین تمام حالت های روحی خوشایند گردند.

خودانگیزی:

از نظر گلمن خودانگیزی زبان سائق پیشرفت می‌باشد و کوششی است در جهت رسیدن به حدمطلوبی از فضیلت، افرادی که این خصیصه را زیاد دارند همیشه در کارهای خود نتیجه محور هستند و سائق زیادی در آن ها برای رسیدن به اهداف و استانداردهای وجود دارد. این افراد اهداف چالش برانگیز را خیلی سریع مرتب و میزان مخاطرات آن ها را حساب می‌کنند و اطلاعات و راهبردهایی را به کار می گیرند که باعث کاهش عدم اطمینان آن ها و افزایش عملکرد آن ها شود. این افراد خیلی سریع یاد می گیرند که چگونه بازده کاری خود را افزایش دهندو خیلی سریع با اهداف گروه یا سازمان سازگار شوند. این افراد همیشه انتقاد شدید ولی سازنده در گروه از خود نشان می‌دهند، موقعیت آن ها در گروه طوری است که مدیران همیشه از توانایی های آن ها حساب می‌برند. این افراد همیشه به توانایی های خود اعتماد دارند و همیشه نسبت به آینده امیدوارند.

هوشیاری اجتماعی (همدلی):

عواطف افراد بیشتر اوقات از طریق نشانه های غیر از بیان مستقیم ابراز می شود توانایی دریافت کانال‌های غیرکلامی، کلید درک احساسات دیگران است، یعنی لحن کلام، حالت های بدنی ، حالت های چهره و امثال آن، شکست در دریافت احساسات دیگران ، یک کاستی اساسی در هوش هیجانی است و شکستی اندوهبار در معنای انسانیت است. در تمام ارتباط ها ، سر منشأ اهمیت دادن به دیگران هماهنگی عاطفی و توانایی همدلی کردن با آنان است.

هوشیاری اجتماعی (همدلی) عبارت است از: درک احساسات و جنبه‌های مختلف دیگران و به کارگیری یک عمل مناسب و واکنش مورد علاقه برای افرادی که پیرامون ما قرار گرفته اند (به نقل از همان منبع).

مهارت های اجتماعی:

ما در هر رویارویی با دیگران علائم عاطفی را ارسال می‌کنیم، و این علائم بر افرادی که با ما هستند تأثیر می‌گذارند. هر قدر از نظر اجتماعی زیرک تر باشیم، بر علائم ارسالی خود، کنترل بیشتری خواهیم داشت. هر چه باشد، آداب دانی در جامعه، وسیله ای است برای حصول اطمینان از اینکه هیچ رخنه ای در روابط عاطفی افراد به وجود نمی آید تا ارتباط میان آن ها را سست کند. هوش هیجانی اداره صحیح این تبادلات را در بر می‌گیرد؛ عبارت های «محبوب» و «مجذوب کننده» را ‌در مورد افرادی به کار می بریم که دوست داریم از آن جهت با آن ها باشیم که مهارت های عاطفی آنان، احساس خوبی در ما پدید می آورد. افرادی که می‌توانند به دیگران در آرام کردن احساساتشان کمک کنند، ابزار اجتماعی ارزشمندی را در اختیار دارند. دیگران هرگاه نیاز عاطفی شدیدی داشته باشند به آنان رجوع می‌کنند (گلمن ۱۹۹۵، ترجمه پارسا، ۱۳۸۰).

مدل‌های هوش هیجانی

مدل سالووی و مایر

اصطلاح هوش هیجانی در سال ۱۹۹۰ از سالووی و مایر، به عنوان شکلی از هوش مطرح شد.آن ها هوش هیجانی را شکلی از هوش دانستند و آن را اینگونه تعریف کردند توانایی شناسایی و بیان احساسات و هیجانات خود و دیگران و تمایز بین آن ها و استفاده از این اطلاعات برای هدایت تفکر و اعمال فرد (چرنیس^[۷۴] ، ۲۰۰۰) الگوی اولیه آن ها از هوش هیجانی شامل ۳ حیطه یا گستره از توانایی ها می‌باشد:

۱٫ ارزیابی و ابراز هیجان : ارزیابی و بیان هیجان در خود توسط دو بعد کلامی و غیر کلامی همچنین ارزیابی هیجان در دیگران توسط ابعاد فردی ادراک غیر کلامی و همدلی مشخص می شود.

۲٫ تنظیم هیجان در خود و دیگران: ‌به این معنا که فرد تجربه فرا خلقی ، کنترل ، ارزیابی و عمل به خلق خویش را دارد و تنظیم هیجان در دیگران ‌به این معنا است که فرد قادر به داشتن تعامل مؤثر با دیگران می‌باشد

۳٫ استفاده از هیجان : استفاده از اطلاعات هیجانی در تفکر، عمل ‌و مسئله گشایی است (احدی، ۱۳۸۶ ). از انجا که در تعریف فوق عوامل خوداگاهی هیجانی و همدردی مد نظر قرار گرفته، (مایرو و سالووی) این بحث را مطرح کردند که این تعریف بر( تفکر ‌در مورد احساسات) تأکید ناکافی دارند آن ها یک تعریف تجدید نظر شده ‌پیچیده تری را مطرح کردند که چهار شاخه یا مؤلفه‌ مرکزی سازه را شامل می شود:

شاخه اول : برداشت و اظهارهیجان ادراک ، ارزیابی و بیان هیجان توانایی دریافت و مشاهده احساسات در چهره ها ، تصاویر، تن صداها و مصنوعات فرهنگی و همچنین شامل توانایی تشخیصی احساسات و هیجانات اشخاص می دانند آن ها مشاهده دریافت احساسات را مهمترین شکل هوش هیجانی بیان می دارند که تمام مراحل دیگر اطلاعات احساسی را در بر می‌گیرد .به طوری که هوش هیجانی بدون شاخه اول نمی تواند شروع شود.

شاخه دوم : تسهیل تفکر به وسیله هیجان : در مفهوم ، به کارگیری هیجان‌ها به عنوان قسمتی از جریان شناختی مانند خلاقیت و حل مسئله : توانایی بهره گیری از هیجانات در اسان سازی تفکر از جمله ربط دادن دقیق هیجانات به سایر احساسات ،و استفاده از هیجانات برای ارتقاء و اندیشه را شامل می شود .

وقتی در پژوهش­ها تفاوت‌های بین دو جنس موردمطالعه قرار ‌می‌گیرد، این احتمال وجود دارد که وجود تفاوت به دلیل تفاوت نوع تربیت و تبلیغات و… باشد؛ در همین راستا، بیولنز و بالک (۲۰۰۸) در پژوهش خود نقش تأثیر انواع خاصی از برنامه ­های رسانه­های جمعی بر درک خطر ترافیکی را بررسی کردند. یکی از نتایج به دست‌آمده‌ آن‌ ها بیان می­ کند که درک خطر ترافیکی پسرها بیشتر تحت تأثیر برنامه ­های تلویزیونی قرار ‌می‌گیرد. آن‌ ها بیان کردند که برنامه ­های تلویزیونی بر روی رانندگی با سرعت، رانندگی بعد از مصرف الکل از طریق تأثیر گذاشتن بر روی درک خطر ترافیکی تأثیر دارد. در انتها، آن‌ ها برای گروه برنامه­ ریزان پیشگیری پیشنهاد ‌می‌کنند عملیات ایمن ترافیکی را در برنامه ­های تلویزیونی نوجوانان بگنجانند قبل از اینکه آن‌ ها رانندگی واقعی را تجربه کنند.

سن و تجربه رانندگی

فین و براگ^[۱۵۴] (۱۹۸۶) احتمال بالای خطر تصادف در رانندگان جوان­تر را به عدم موفقیت آن‌ ها در پیش ­بینی موقعیت­های خطر مرتبط دانسته است. برای اثبات این موضوع، مک­نایت و مک­نایت^[۱۵۵] (۲۰۰۳) با تجزیه‌و تحلیل ۲۰۰۰ تصادف­هایی که مسبب آن‌ ها رانندگان جوان و تازه ­کار آمریکایی بودند، ‌به این نتیجه رسیدند که پیش ­بینی و شناسایی نکردن به‌موقع خطرات در ۴۴ درصد تصادفات نقش داشتند. کیوامبای و واتز (۱۹۸۱) در پژوهش خود با بیان اینکه زمان واکنش برای محرک­های ساده و معمولی در افراد جوان­تر بیشتر است ولی راننده­هایی با سنین ۲۵ تا ۵۵ سال به طور معناداری سریع­تر از رانندگان با سن زیر ۲۵ سال به خطرات بالقوه­ای نشان داده شده در شبیه­ساز پاسخ دادند، به نتیجه مشابهی در این خصوص رسیده بودند (هورسویل و همکاران، ۲۰۰۸؛ مک­کنا و کریک، ۱۹۹۱؛ اسمیث و همکاران، ۲۰۰۹؛ والز و هورسویل، ۲۰۰۷؛ وتون، هورسویل، هاثرلی، وود، پاچانا، و آنستی، ۲۰۱۰). آرنت^[۱۵۶] (۲۰۰۲) و دیری و فیلدز (۱۹۹۹) بیان ‌می‌کنند، شواهد این واقعیت را نشان می­دهد که رانندگان جوان­تر تمایل دارند تا خطر تصادفات در موقعیت­های خطرناک را کم برآورد کنند و در مقابل آن، توانایی­هایشان برای اجتناب از تهدیداتی که شناسایی‌شده را بیش برآورد کنند. این یافته­ ها با نتایج دی­جوی^[۱۵۷] (۱۹۹۲) هم‌راستا بود، او نیز ‌به این نتیجه رسید، همین خوش­بینی بیش‌ازحد رانندگان جوان­تر به توانایی­هایشان است که به بروز بالاتر اشتباه در تصادفات این گروه منجر شده است. فین و براگ (۱۹۸۶)، گریگرسن^[۱۵۸] (۱۹۹۶)، و پک^[۱۵۹] (۱۹۸۵، ۱۹۹۳) نیز در پژوهش­های خود با بررسی این دیدگاه غیرواقعی ذهنی در رانندگان جوان به نتایج مشابهی دست‌یافته‌اند (به نقل از ماستن^[۱۶۰]، ۲۰۰۴).

دو متغیر سن و تجربه رابطه تنگاتنگی با هم دارند که در برخی موارد تفکیک کامل این دو از هم که اگر ممکن باشد بسیار مشکل است. پژوهش­ها نشان می­ دهند، نوجوانان تمایل دارند میزان بالاتری از خطرات رانندگی را تحمل کنند در واقع خطرپذیر^[۱۶۱]ترند، ازنظر تجربی هم نوجوانان به خاطر فقر تجربه و توانایی، نمی ­توانند خطرات در حین رانندگی را به‌درستی شناسایی کنند. باور اشتباهشان درباره اینکه می ­توانند از خطرات بکاهند، نیز به دو دلیل سن کم و کمبود تجربه است (آرنت، ۲۰۰۲؛ دیری و فیلدز، ۱۹۹۹)؛ ‌بنابرین‏، مانند هر مهارت دیگری، این فرض منطقی به نظر می­رسد که راننده­ها توانایی درک خطر خود را با افزایش تجربه­شان در این زمینه بهبود می­بخشند (آندروود و همکاران^[۱۶۲]، ۲۰۰۵). در همه جای دنیا رانندگان کم­تجربه بسیار نقش پررنگ­تر در تصادفات و مرگ­ومیرهای ناشی از آن دارند و در این‌بین نیز رانندگان تازه ­کار مرد نیز در صدر لیست قرار دارند. در اکثر پژوهش­ها (برای نمونه، ساگبرگ^[۱۶۳]، ۱۹۹۸؛ گریگرسن و بجورالف^[۱۶۴]، ۱۹۹۶) نشان داده شده که علاوه فاکتورهای مربوط به سن، فقدان مهارت­ های مربوط به رانندگی، به عنوان یک عامل مهم درگیر در تصادفات توصیف می­ شود. بخصوص رانندگان تازه ­کار بیشتر به نظر می­رسد فاقد مهارت­ های زیر باشند: داشتن توانایی مشاهده اطلاعات مربوط به موقعیت‌های ترافیکی، تمرکز داشتن بر جنبه­ های مختلف محیط ترافیکی که به طور بالقوه دارای خطر است، و ایجاد ارتباط و پیوند بین عکس‌العملشان (رفتار) به مهارت­هایشان (رولوفز، ویسرز، اونا و ناگل، ۲۰۰۹).

باوجوداینکه مهارت­ های عمومی رانندگی مانند همکاری و هماهنگی دست و چرخ و یا رانندگی بین خطوط بسیار آسان است، شکل­ گیری و توسعه مهارت ­ها و توانایی‌های رانندگی ایمن مانند آگاهی از موقعیت­های بالقوه خطرناک و درک خطر مستلزم گذشت زمان هستند (دیری،۱۹۹۹؛ استرادلینگ و مادوز^[۱۶۵]، ۲۰۰۱؛ به نقل از یونال، ۲۰۰۶؛ بورووسکی، شینارو اورون-گیلاد، ۲۰۱۰؛ هاورث و میول­ویهیل، ۲۰۰۶). بورووسکی، شینار و اورون-گیلاد (۲۰۱۰) در پژوهش خود بیان ‌می‌کنند که رانندگان باتجربه و مسن­تر نسبت به رانندگان جوان بی­تجربه به خطرات بالقوه حساسیت بیشتری از خود نشان می­ دهند. موقعیت­های بالقوه خطرناک آن‌هایی هستند که وقایع به صورت ناخواسته و برنامه­ ریزی نشده رخ می­ دهند. بورووسکی، شینار و اورون-گیلاد (۲۰۱۰) در پژوهش خود تحت عنوان سن، مهارت و درک خطر در رانندگی بیان ‌می‌کنند که رانندگان باتجربه و مسن در تشخیص خطر واقعی و تشخیص خطر بالقوه به یک اندازه و به‌خوبی مهارت دارند. این در حالی است که رانندگان جوان و بی­تجربه هنگامی متوقف شدند و یا ایستادند که موقعیت بسیار خطرناک گزارش‌شده بود. رانندگان جوان­تر به‌واسطه فقر دانش مبتنی بر تجربه رانندگی، تمایل دارند در درجه­ اول به خطرات واقعی پاسخ دهند و آن‌ ها به موقعیت‌های بالقوه خطرناک یا دیر پاسخ می­ دهند یا اصلاً پاسخی نمی­دهند و در ادامه بیان ‌می‌کنند که در موقعیت­های خطر واقعی بین افراد ازنظر گروه سنی مختلف، تفاوت معناداری دیده نشده است. (بورووسکی، شینارو اورون-گیلاد، ۲۰۱۰؛ سومر، ۲۰۱۱).

به عبارت دیگر حد بهینه و مطلوبی برای موجودی های نقدی وجود دارد، به گونه ­ای که نه بیش از حد نیاز باشد و شرکت از راکد ماندن سرمایه متضررمی شود و نه کمتر از حداقل موردنیاز باشد که شرکت با کمبود نقدینگی مواجه شود. عدم تعادل بین محدودیت مالی، وجوه نقد نگهداری شده و میزان سرمایه ­گذاری می_­تواند شرکت را دچار مشکلات نقدینگی نموده و هزینه های شرکت را افزایش دهد حال یا در قالب هزینه های تأمین مالی و یا در قالب هزینه فرصت از دست رفته که هر دوی این هزینه ها در نهایت سودآوری شرکت­ها را تهدید خواهد نمود. از طرفی ‌رشد آتی شرکت­ها نیز می ­تواند منوط به تصمیمات صحیح مدیریت و در رابطه بین محدودیت مالی، ارزش وجه نقد و میزان سرمایه ­گذاری باشد. لذا توجه به میزان نگهداری وجده نقد با توجه به سطوح سرمایه گذاری در شرکت­هایی که دارای محدودیت مالی هستند می ­تواند برای مدیریت شرکت از اولویت های تصمیم گیری باشد (بادآورودرخور،۱۳۹۱). از یک سو برآورد و پیش ­بینی از ابزارهای اولیه مدیران برای مطلع ساختن سرمایه ­گذاران از اطلاعات درونی واحد تجاری است، برای مثال اگر ذخیره مطالبات مشکوک­الوصول به درستی برآورد شود، میزان جریان وجه نقد آتی مورد انتظار ایجاد شده توسط مشتریان را نشان می­دهد (لو و همکاران^[۷]، ۲۰۰۵). از سوی دیگر در محیط تجاری کنونی به دلیل تغییرات سریع فناوری و شرایط مالی، پیش ­بینی اطلاعات مالی بسیار دشوار است، در نتیجه خطا در برآوردهای حسابداری از مفید واقع شدن آن­ها می­کاهد. با توجه به اینکه در سیستم تعهدی، شناسایی درآمد و هزینه­ ها لزوماًً همراه با دریافت و پرداخت وجه نقد نبوده، ‌بنابرین‏ در حسابداری از پیش ­بینی­ها و برآوردها استفاده می­ شود. با توجه به امکان خطا در پیش ­بینی­ها و برآوردها، این مسئله مطرح می­ شود که تا چه حد ‌می‌توان به پیش ­بینی­ها در هنگام اخذ تصمیم اطمینان کرد (لو و همکاران، ۲۰۰۵).

۲-۲-۱- جریان­های نقدی

سرمایه ­گذاران عمدتاًً به سود خالص به عنوان راهنمایی در تعیین سلامت مالی واحد تجاری و نیز پیش ­بینی­های کسب سود­های آتی می­نگردند. این توجه عمده به سود، دلایلی به شرح زیر دارد: (براون^[۸]، ۲۰۰۲)

1. 1. سود و اجزای آن، هدف اولیه گزارشگری مالی است.

1. 1. سود بیانگر منافع سهام‌داران علائق آن­ها است، سهامدارانی که عمده­ترین گروه استفاده­کنندگان از اطلاعات مالی محسوب می­شوند.

1. 1. رقم سود همواره مورد توجه تحلیل­گران مالی بوده است.

1. اطلاعات سود همواره به گونه ­ای قابل اتکا به سرعت در دسترس همگانی ‌می‌باشد.

اطلاعات مربوط به جریان­های نقدی، منابع و کاربرد­های آن می ­تواند در تصمیم ­گیری­ها، تأثیرات مهمی داشته باشد. ازسوی دیگر اطلاعات مربوط به جریان­های نقدی به استفاده­کنندگان در تعیین این که آیا شرکت از وجوه نقد کافی برای پرداخت بدهی­ها موجود در سر­رسید بر­خوردار است یا خیر، کمک می­ نماید. هنگام تعیین هدف­ها و ماهیت گزارش­گری مالی، موضوع برتری حسابداری تعهدی به حسابداری جریان نقدی در کانون توجه قرار ‌می‌گیرد. در حوزه­ حسابداری تعهدی، فرایند ارزیابی مدیریت تسهیل می­گردد و تطابق همزمانی درآمد­ها و هزینه­ ها ضروری است. ولی کارایی سیستم تعهدی مورد پرسش واقع شده است.

هایپکینز و کمپل^[۹] (۲۰۰۲)، گزارش ‌می‌کنند که برای تجزیه و تحلیل اوراق بها­دار از روش­های تعیین ارزش بر­اساس سود استفاده نمی­ شود و روش­های تعیین ارزش مبتنی بر جریان­های نقدی مورد توجه قرار ‌می‌گیرد. بسیاری از نظریه پردازانی که به سودمندی تصمیم توجه ‌می‌کنند، توصیه می­نمایند که برای پیش ­بینی جریان­های نقدی سیستم حسابداری نقدی مبتنی بر نیاز­های سرمایه­ گذار، مورد استفاده قرار گیرد، بیشتر طرفداران حسابداری جریان نقدی چنین احساس ‌می‌کنند که مسأله تعیین ارزش دارایی­ ها و محاسبه­ سود به اندازه­ای پیچیده هستند که نیاز به ارائه یک سیستم حسابداری جداگانه دارند و توصیه ‌می‌کنند که صورت جریان نقدی فرا­گیر در گزارش شرکت­ها گنجانده شود.

۲-۲-۲- پیشینه و ساختار صورت جریان وجوه نقد

از اوایل قرن ۲۰ نیاز به اطلاعات مربوط به چگونگی ورود و خروج وجه نقد در کنار اطلاعات حسابداری تعهدی شدت گرفت. اولین بار ویلیام مورس کل^[۱۰] در کتابش به نام (ساختار و تفاسیر حساب­ها) در سال ۱۹۰۸ ارائه اطلاعات دریافت­ها و پرداخت­های نقدی را مطرح کرد. وی تغییر­ات مانده ابتدا و پایان دوره ترازنامه را تجزیه و تحلیل کرده و نتیجه آن را در گزارشی تحت عنوان (از کجا آمده و کجا مصرف شده) ارائه کرد. چون وی کلیه تغییر­ات در اقلام ترازنامه را در گزارشی منعکس کرده بود، ‌می‌توان گفت که وی مفهوم (تمامی منابع مالی) را در تهیه آن به­کار برده است.

پروفسور فینی^[۱۱] در سال ۱۹۲۱ با بررسی علل تغییرات سرمایه در گردش گزارشی تهیه کرد تا قدرت بنگاه را در پرداخت تعهد­­هایش نشان دهد و برای اولین بار از مفهوم وجه در این گزارش استفاده کرد. وی وجوه را به­عنوان سرمایه در گردش تعریف کرد. و هزینه استهلاک را به رقم سود اضافه کرد. هیئت اصول حسابداری آمریکا ۱۹۶۳ صورت منابع و مصارف وجوه را به­عنوان اطلاعات مکمل به­همراه گزارش­های مالی توجیه کرد.

صورت تغیرات در وضعیت­های مالی در سال ۱۹۷۱ با انتشار بیانیه شماره ۱۹ الزامی شد. این صورت مورد انتقاد شدید قرار گرفت و ایراد­هایی به شرح زیر بر آن مطرح شد.

۱: اهداف صورت تغییرات نامشخص است.

۲: مفهوم تمامی منابع مالی تعریف نشده است.

۳: محاسبه وجوه ناشی از عملیات به روش غیر­مستقیم برای عموم استفاده­کنندگان از صورت­های مالی، غیر قابل فهم است.

۴: سرمایه در گردش مبنایی مناسب برای ارزیابی قدرت پرداخت دیون نیست.

به ­همین خاطر صورت جریان وجوه نقد در سال ۱۹۸۷ جایگزین صورت تغییرات در وضعیت مالی شد. طبق بیانیه شماره ۹۵ صورت جریان باید در سه طبقه ارائه شود. اما شکل تهیه آن در کشورهای مختلف تغییراتی داشته است مثلاً در انگلستان صورت جریان وجوه نقد در هشت طبقه گزارش می­ شود (چن^[۱۲]، ۲۰۰۱).

در ایران تا سال۱۳۷۷ در سه بخش اما از اوایل سال ۱۳۷۸ در پنج طبقه گزارش می­ شود

۲-۲-۳- هدف گزارش­گری مالی و صورت جریان­های وجوه نقد

هدف اساسی صورت جریان وجوه نقد فراهم آوردن اطلاعات ‌در مورد دریافت­های نقدی و پرداخت­های نقدی یک مؤسسه طی یک دوره مالی است (اصطلاح جریان­های نقدی شامل دریافت­های نقدی و پرداخت­های نقدی است). به­علاوه، صورت جریان­های نقدی اطلاعات مربوط به همه فعالیت­های سرمایه ­گذاری و تأمین مالی مؤسسه طی یک دوره مالی را نیز منعکس می­ کند. ‌بنابرین‏ صورت جریان­های نقدی می­بایست سرمایه ­گذاران، بستانکاران و سایر استفاده­کنندگان را در ارزیابی عوامل زیر یاری نماید (بارتون و سیمکو^[۱۳]، ۲۰۰۲):

1. 1. توانایی مؤسسه‌ در ایجاد جریان­های نقدی مثبت در دوره ­های آتی

1. 1. توانایی مؤسسه‌ درایفای تعهدات و پرداخت سود سهام

1. 1. نیاز مؤسسه‌ برای تأمین مالی برون سازمانی

1. 1. دلایل وجود اختلاف بین رقم سود خالص و خالص وجه نقد حاصل از فعالیت­های عملیاتی

• • مورد قضاوت ضعیف دیگران قرار گرفتن، عدم تأیید یا انتقاد توسط دیگران

• • • ملاقات با دیگران برای نخستین بار

  

• • مرکز توجه واقع شدن(مثلا در زمان وارد شدن به مجلسی که دیگران نشسته‌اند

• • زیر نظر قرار گرفته شدن به هنگام انجام کار

• • دعوت کردن یا دعوت شدن

• • شرایط خاص اجتماعی مثل عصبانیت‌ها و پرخاشگری‌ها

• موقعیتی که می‌بایست مصمم و قاطع جواب داد یا اظهار نظر کرد (قاسم‌زاده، ۱۳۷۰؛ شمس، ۱۳۸۷؛ شاملو، ۱۳۸۳).

جنبه‌های رفتاری

اضطراب اجتماعی ترسی ماندگار از یک یا چند موقعیت است که فرد در آن ها در معرض نگاه موشکافانه دیگران قرار می‌گیرد و ترس از اینکه به گونه‌ای عمل یا رفتار کند که اشتباه و در نتیجه تحقیرآمیز یا خجالت‌آور باشد. این مسئله فراتر از خجالتی بودن عادی است به گونه‌ای که در موارد بسیاری به اجتناب از موقعیت‌های قابل توجه اجتماعی و شغلی منجر شود. موقعیت‌های اضطراب‌زا می‌تواند تقریبا شامل هر گونه روابط اجتماعی خصوصاًً شرکت در گروه‌های کوچک، مهمانی، صحبت با افراد غریبه، هتل و امثال آن شود. علائم جسمی و فیزیکی می‌تواند شامل خالی شدن ذهن، تپش قلب، سرخ شدن، سوزش معده و دل آشوب شود.

هراس‌ها معمولاً با فرار یا رفتارهای اجتنابی کنترل می‌شوند. به عنوان مثال یک دانش‌آموز ممکن است در زمان صحبت کردن در جلوی جمع، کلاس را ترک کند (فرار) یا از ارائه گزارش شفاهی خودداری کند (اجتناب) چرا که قبلاً در موقع صحبت در جلوی جمع دچار اضطراب شدید یا حملات اضطرابی شده‌است. برخی از رفتارهای اجتنابی کوچک زمانی دیده می‌شود که فرد از برخورد چشمی با دیگران اجتناب می‌کند مثلاً فرد محلی را برای نشستن انتخاب می‌کند که ارتباط رودرروی چشمی با دیگران نداشته باشد. در موارد شدیدتر فرد از مواجهه با هر موقعیت اجتماعی که باعث بروز اضطراب شود پرهیز می‌کند. اینگونه رفتارهای اجتنابی در فرد مبتلا باعث افت شدید در کیفیت زندگی فرد می‌شود و باعث بدترشدن و پیشرفت این اختلال می‌گردد لذا مبتلایان باید از رفتارهای اجتنابی به طور جدی پرهیز کنند (قاسم‌زاده، ۱۳۷۰؛ شمس، ۱۳۸۷؛ شاملو، ۱۳۸۳).

جنبه‌های فیزیولوژیکی

واکنش‌های فیزیولوژیکی همانند دیگر اختلال‌های اضطرابی در اضطراب اجتماعی هم دیده می‌شود. در زمان مواجهه با موقعیت‌های اضطراب‌زا کودکان مبتلا ممکن است علائمی مثل کج خلقی، گریه، چسبیدن به والدین یا سکوت از خود نشان دهند. در بزرگسالان چشمان اشکی، تعریق زیاد، دل آشوب، لرزش و تپش قلب دیده می‌شود که در نتیجه پاسخ فیزیولوژیکی استرس به وجود می‌آید. سرخ شدن هم معمولاً در این افراد دیده می‌شود. این واکنش‌های قابل مشاهده باعث افزایش اضطراب شخص می‌شود. تحقیقات اخیر نشان می‌دهد که قسمتی از مغز که آمیگدالا نامیده می‌شود و بخشی از سیستم لیمبیک می‌باشد در افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی در زمان رویارویی با چهره‌های خشمگین یا موقعیتهای ترسناک بیش از حد طبیعی فعال است. این تحقیقات نشان می‌دهد که شدت این واکنش با شدت اضطراب اجتماعی رابطه مستقیم دارد (آزاد، ۱۳۷۵).

همایندی مرضی

اضطراب اجتماعی معمولاً با طیف گسترده‌ای از اختلالات روانی دیگر همراه است. اضطراب اجتماعی معمولاً با اعتماد به نفس پایین و افسردگی همراه است که از کمبود روابط اجتماعی و دوره های طولانی مدت انزوا(در نتیجه اجتناب از موقعیتهای اجتماعی) ناشی می‌شود. به منظور کاهش اضطراب و تسکین افسردگی معمولاً مبتلایان از الکل یا داروهای روانگردان استفاده می‌کنند که ممکن است به وابستگی دارویی و سوء مصرف مواد منجر شود. بر اساس یک گزارش تخمین زده می‌شود که یک پنجم مبتلایان همزمان به الکل وابستگی دارند معمولترین اختلال شایع در میان بیماران اضطراب اجتماعی افسردگی است. پس از افسردگی حملات اضطرابی، اضطراب فراگیر، اختلال استرس پس از سانحه، وابستگی به مواد و خودکشی شایع‌ترین اختلالات موجود در بیماران اضطراب اجتماعی می‌باشد اختلال شخصیت کناره گیر نیز علائم بسیار مشابه و ارتباط بسیار نزدیک و تنگاتنگی با اضطراب اجتماعی دارد. با توجه به پس زمینه‌های مربوط به اختلالات موجود در سیستم دوپامینرژیک، اختلال کم توجهی – بیش‌فعالی نیز در بخشی از مبتلایان دیده می‌شود (دادستان، ۱۳۷۰).

ویژگی‌های بالینی هراس اجتماعی

ویژگی اختلال هراس این است که هنگامی که شخص در معرض موقعیت ویژه یا چیزی که از آن بیم دارد قرار می‌گیرد یا حتی انتظار دارد که در معرض آن‌ ها قرار گیرد، احساس اضطراب شدیـد می‌کنــد. که مستعد به حملات وحشت‌زدگی هستند، در برخورد با منبع ترس حمله وحشت‌زدگی را تجربه می‌کنند. ماهیت اختلال هراس این است که شخص مبتلا سعی می‌کند از موقعیت منبع ترس اجتناب کند و این خود برای مبتلایان مشکل می‌آفریند. بسیاری از این بیماران در اثر بیماری خود به الکل و سایر موارد پناه می‌آورند. در بررسی وضعیت روانی بیمار، یافته مهم وجود ترس غیرمنطقی و ناهمخوانی خود^[۹۷] است که بیمار نسبت به موقعیت منبع ترس احساس می‌کند. از طرفی در برخی از این بیماران علایم افسردگی وجود دارد و به طور کلی‌ تخمین زده می‌شود که یک سوم بیماران مبتلا به اختلال هراس از اختلال افسردگی اساسی^[۹۸] نیز رنج می‌برند (مجتهدی و همکاران، ۱۳۷۵).

هراس‌ها، خصوصاًً هراس‌های اجتماعی با بروز اضطراب شدید وقتی بیمار در مقابل موقعیت یا شئ خاص قرار می‌گیرد، یا حتی وقتی مواجهه با آن موقعیت یا شیئی را پیش‌بینی می‌کند، مشخص هستند. طبق تعریف، مبتلایان به هراس اجتماعی می‌کوشند، از محرک‌های هراسناک اجتناب کنند. بعضی از بیماران برای مواجه شدن با موقعیت‌های اضطراب انگیز ناراحتی زیادی را متحمل می‌شوند و همان‌طوری که گفته شد، یک راه دیگر برای اجتناب از استرس محرک هراسناک، بسیاری از بیماران هراس، اختلال‌های وابسته به دارو، به خصوص مصرف الکل، نیز پیدا می‌کنند و در حدود ثلث بیماران دچار افسردگی می‌شوند (کاپلان و سادوک، به نقل از پورافکاری، ۱۳۷۰).

اختلال‌های اضطرابی فوبیک

مبحث سوّم: تعریف وظائف نهادها و دستگاه های مُجری

یکی از شاخصه‌هایی که در تنظیم آمار جنایی به آن توجّه می‌شود، تنظیم آمار برحسب زمان، مکان، وسایل مورد استفاده در ارتکاب جرم و سایر ویژگی‌های اعمال مجرمانه برحسب یکی ازخصوصیّات کیفی موضوع، (جامعه ی اعمال مجرمانه) می‌باشد.^[۶۱]

به عنوان مثال، در بررسی سرقت‌های مقرون به آزار یا تهدید، می‌توان نتیجه گرفت که بیشترین سرقت‌های مذکور، در چه ساعاتی از شبانه روز، اتّفاق می افتد؟ یا بیشترین سرقت های مورد بحث، در چه مکانهایی از شهر، واقع می‌شوند؟ یا وسیله مورد استفاده‌ سارقین در چنین سرقت‌هایی، چه می‌باشد؟ و نتایجی از این قبیل. پس از تنظیم آمار و تجزیه تحلیل آن، می توان حضور پلیس‌ را در ساعات یا مکان‌هایی که بیشترین سرقت‌های مذکور در آن ها اتفاق می‌افتد، پُر رنگ‌تر کرد؛ نقاط آلوده را مجهّز به دوربین مدار بسته کرد، از تاریکی مناطق آلوده کاست و بزه دیدگان بالقوّه را از خطرهای احتمالی آگاه ساخت و بالأخره، برای وسایل مورد استفاده‌ سارقین، ممنوعیتهایی مقرّر نمود.

مبحث چهارم: امکان شناسایی سریع افراد سابقه‌دار^[۶۲]

اگر چه کارکرد عمده و اصلی آمار جنایی به وسیله جرم‌شناسی در پیش‌بینی از وقوع جرم و پیشگیری از آن می‌باشد، با این حال، شناسایی اشخاص سابقه دار به وسیله ی آمار جنایی، در حقوق کیفری نیز می‌تواند مفید فایده و مُثمر ثمر، واقع شود.

بعضی از مهمترین این کارکردها، عبارتنداز:

ـ برّرسی امکان یا عدم امکان تعلیق تعقیب. (‌ماده‌ی‌ ۲۲ قانون اصلاح پاره‌ای از قوانین دادگستری)^[۶۳]

ـ برّرسی امکان یا عدم امکان کیفیّات مخفّفه. (موادّ ۲۲ و ۶۶۶ قانون مجازات اسلامی)

– عدم اعطاء مرخّصی به زندانیان سابقه‌دار.

– صدور قرار بازداشت موقّت الزامی، برای بعضی از مجرمین سابقه دار، در مرحله تحقیقات مقدّماتی. (بند «ج» مادّه ی ۳۵ قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور کیفری مصوّب ۱۳۷۸)

– احراز سابقه ی محکومیّت کیفری، جهت اعمال قواعد راجع به تعدّد و تکرار جرم و به طور کلی شناسایی مجرمین حرفه ای و به عادت. (موادّ ۴۶، ۴۷ و ۴۸ قانون مجازات اسلامی)

– برّرسی امکان یا عدم امکان تعلیق اجرای مجازات و آزادی مشروط. (موادّ ۲۵ و ۲۸ قانون مجازات اسلامی)

بخش دوّم

«چالش‌های فراروی پیشگیری با نگاهی به تحلیل داده های آماری»

فصل نخست: تحلیل داده های آماری

درآمد

اصولاً علم جرم‌شناسی در شناخت چگونگی تکوین جرم، از مفاهیمی استفاده می‌کند، که هر چند ممکن است در ظاهر مترادف باشند؛ ولی هر یک کاربرد خاصّ خود را داشته و با دیگری متفاوت است. بعضی از این مفاهیم، عبارتند از: علّت، شرط، عامل و انگیزه.

علّت از نگاه فلسفی، امری است که امر دیگری بر آن متوقّف باشد و از وجود آن وجود امر دیگری و از عدم آن، عدم آن اَمر، لازم آید و معلول در اثر عدم علّت، ممتنع می‌شود.^[۶۴]به عبارتی؛ وابستگی بین دو امر را، وجود رابطه ی علّیت بین آن دو امر گویند. به امری که امر دیگر از آن، ایجاد می‌شود علّت و امر ایجاد شده، معلول نامیده می‌شود.

در جرم‌شناسی، علّت آن چیزی است که مستقیماً موجب بروز جرم می‌گردد. مجموعه یا ترکیب چندین عامل مؤثر در جرم، یک علّت جرم را به وجود می‌آورند.^[۶۵]

در گزارش سازمان ملل متّحد، علّت «شرط لازمی است که بدون آن، رفتار بزهکارانه به وجود نخواهد آمد.» این تعریف، علّت و شرط را از هم تفکیک نکرده و آن دو را با هم آمیخته است؛ زیرا علّت عاملی است که با آثار خود، موجب ظهور یک قدرت نو با موضوع جدید می‌شود. یک علّت قبل از معلول به وجود می‌آید و به نحو لایتغیّری به وسیله آن، تعقیب می‌شود.^[۶۶]

در جرم‌شناسی، آنچه در خصوص به کار بردن مفهوم علّت، از اهمیّت فراوانی برخوردار است، این است که احتیاط لازم به عمل آمده و پس از اطمینان کامل و دقّت نظر وافی، مسأله یا امری را به عنوان علّت، قلمداد و درباره ی آن، اعلام نظر نمائیم.

در فقه اسلامی، شرط دارای معنای مشخّصی بوده و به صراحت از علّت، قابل تمیز می‌باشد. در جرم‌شناسی، شرط امری است که در ایجاد شیئ دیگری تأثیر داشته است؛ به طوری که از وجودش، وجود آن شیء لازم نیاید، ولی از عدمش عدم آن، لازم آید. (شرط اصطلاح فلسفی نیز، همین معنی را دارد.)

آقای پیناتل، مفهوم شرط را در جرم‌شناسی این‌گونه بیان نموده است: «… شرط زمینه‌های لازم برای بروز و ظهور آثار ایجاد شده به واسطه ی علّت جرم‌زا را مهیّا می‌سازد. شرایط می‌توانند موجب روشن شدن آثار عوامل، هم باشند؛ به عبارت دیگر؛ وقوع جرم از سوی فردی که تحت‌تأثیر علّت قرار داشته، نیاز به شرایط مساعدی دارد.»^[۶۷]

همچنین می‌توان گفت در جرم‌شناسی، شرط، زمینه را برای انجام اعمال ناسازگارانه فراهم نموده و یا عوامل موجود را تقویت کرده و وقوع بزهکاری را تسریع بخشیده و سطح آن را فزونی می‌دهد. به لحاظ منطقی، شرط در مواردی مؤثّرتر از عامل می‌باشد؛ چرا که عدم وجود آن، باعث عدم وجود بزهکاری در شرایط خاص، خواهد شد.^[۶۸]

نکته ی شایان ذکر در این قسمت، درک تفاوت میان علّت و شرط و بازشناسی هر یک از این دو از دیگری در برّرسی عوامل بزه است.

به هر ویژگی فردی یا اجتماعی که در تکوین و شکل‌گیری و افزایش بزهکاری، نقش مؤثّری ایفا نماید، عامل گویند. بدیهی است عامل، فقط زمینه‌ساز بزهکاری است و نقش تعیین‌کننده ندارد. دلیل این امر، عدم تأثیر شرایط و عوامل اجتماعی به طور مساوی و یکسان بر روی تمامی افرادی است که تحت‌تأثیر آن شرایط و عوامل، به سر می‌برند.

مفهوم عوامل بزهکاری، یکی از متداول‌ترین اصطلاحات به کار رفته در علم جرم‌شناسی است که در برّرسی پدیده‌های اجتماعی به کار برده می‌شود. عوامل بزهکاری، اصولاً به دو دسته تقسیم می‌شوند:

الف ـ عوامل فردی یا درونی، که مربوط به ویژگی‌های روانی و جسمی فرد است.

ب ـ عوامل اجتماعی یا بیرونی، که ارتباط با محیط زیست و شرایط زندگی و مقتضیّات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی جامعه دارد.

انگیزه، برعکس علّت که موضوعی بوده و ناشی از رابطه ی فرد و وضعیّت جرم است، جنبه فردی داشته و تجلّی آثار ناشی از علیّت موضوعی، در زندگی داخلی فرد است.

انگیزه آن چیزی است که در آخرین لحظات، مقاومت فرد را در هم شکسته و به عنوان ‌محرکی قوی، دست او را به جرم، آلوده‌ می‌سازد. در حقوق جزا، انگیزه‌ را داعی و غرض ارتکاب جرم هم می‌گویند؛ زیرا اراده را به سوی ارتکاب جرم می‌کشاند. استفانی در خصوص انگیزه می‌گوید: «انگیزه، شوق و احساسی است که مرتکب را به سوی جرم سوق می‌دهد و باعث وقوع جرم می‌گردد.»^[۶۹]