گردش فیزیکی^[۸۲] موجودی‌ها. گردش فیزیکی موجودی‌ها ممکن است به طرق متنوعی در واحدهای تجاری – تولیدی انجام پذیرد. در برخی از واحدهای تجاری، لازم است که موجودی‌ها به طور منظم گردش داشته و همواره کالاهای جدید و تازه در دسترس باشد. مثلا، در یک کارخانه رنگ سازی ممکن است ابتدا قوطی‌های رنگ قدیمی به فروش برسد و از ماندن زیاد و فساد آن جلوگیری کرد. یک روش متداول برای گردش فیزیکی موجودی‌ها، روش اولین صادره از اولین وارده^[۸۳] است. اما ‌در مورد برخی از اقلام انباشته شده باشد، اولین صادره آن معمولا از آخرین محموله وارده است که در سطح بالا قرار دارد.

گردش بهای تمام شده.^[۸۴] گردش فیزیکی اقلام موجودی معمولا مورد علاقه حسابداران نیست اما گردش بهای تمام شده آن کانون توجه ویژه آنان است. فرضی که ‌در مورد گردش بهای تمام شده کالا انتخاب شود، بر ارزش موجودی پایان دوره مالی و بر بهای تمام شده کالای فروش رفته اثر دارد. ‌بنابرین‏، برخی اقلام مندرج در ترازنامه و صورت سود و زیان مستقیما تحت تاثیر فرض گردش بهای تمام شده موجودی‌ها قرار می‌گیرد.

در مواقعی که بهای تمام شده مواد و کالاهای ساخته شده نوسان با اهمیتی نداشته باشد، نگهداری حساب آن آسان است و فرض انتخابی ‌در مورد گردش بهای تمام شده نیز اثر زیادی ندارد. اما معمولا چنین نوسان‌هایی وجود دارد و اغلب قابل توجه نیز می‌باشد. در این گونه موارد، تصمیم گیری ‌در مورد این که کدام یک از اقلام تمام شده موجودی‌ها باید به موجودی‌های پایان دوره مالی و کدام یک به بهای تمام شده کالای فروش رفته تخصیص یابد، از ضروریات است. برای اتخاذ این تصمیمات چند روش پذیرفته شده وجود دارد. مثلا، ممکن است که جدیدترین اقلام بهای تمام شده به پیروی از روش FIFO به موجودی‌های آخر دوره اختصاص یابد، یا به پیروی از روش LIFO به کالاهای فروش رفته تخصیص یابد. البته برای گردش بهای تمام شده فرض‌های دیگری را نیز مانند بهای تمام شده متوسط می‌توان انتخاب کرد. اما به هر صورت الزامی برای انطباق گردش بهای تمام شده بر گردش فیزیکی موجودی‌ها وجود ندارد.

سیستم ارزشیابی ادواری موجودی‌ها^[۸۵] در اغلب واحدهای تجاری و ندرتا در واحدهای تولیدی، سیستم ارزشیابی ادواری موجودی‌ها متداول است. در این سیستم، اقلام خرید و فروش در حساب موجودی‌ها ثبت نمی‌شود و تنها در حساب‌های مربوط منعکس می‌گردد. بهای تمام شده کالای فروش رفته نیز در آخر دوره مالی و به هنگام تهیه صورت‌های مالی محاسبه می‌شود.

در واحدهایی که به خرید و فروش کالا اشتغال دارند، موجودی‌های اول دوره مالی به علاوه مانده حساب خرید، معرف بهای تمام شده کالای آماده برای فروش است. به منظور محاسبه بهای تمام شده کالای فروش رفته، لازم است که موجودی‌های آخر دوره شمارش و ارزش آن بر مبنای یکی از روش‌های پذیرفته شده گردش بهای تمام شده (FIFO، LIFO، میانگین موزون) تعیین گردد. چنانچه این ارزش تعیین شده از بهای تمام شده کالای آماده برای فروش کسر گردد، بهای تمام شده کالای فروش رفته به دست می‌آید.

۲-۳-۷-۱- روش شناسائی ویژه

در این روش، بهای تمام شده هر واحد در زمان تحصیل به تفکیک مشخص می‌شود، و در زمان تحویل کالا به مشتری، بهای تمام شده موجودی‌ها بین هریک از اقلام کالای فروخته شده طی دوره و اقلام باقیمانده موجودی‌ها بر اساس قیمت واقعی آن‌ ها تخصیص می‌یابد، تفاوت بین بهای فروش و بهای تمام شده واقعی آن به عنوان حاشیه سود تلقی می‌شود. در روش شناسائی ویژه جریان هزینه های ثبت شده منطبق با جریان فیزیکی موجودی‌هاست و برای اقلامی که قیمت واقعی آن‌ ها قابل تشخیص و تفکیک باشد، کاربرد دارد. به‌کارگیری این روش مستلزم ردیابی مداوم گردش یکایک اقلام موجودی‌ها از زمان تحصیل تا تحویل کالا به مشتری (فروش) می‌باشد، و معمولا برای اقلام بی نظیر (در وضعیت‌هایی که تعداد این اقلام اندک باشد)، گرانبها و قابل تفکیک از یکدیگر، روشی مطلوب بوده و کاربرد عملی دارد، در مواردی که تعدادی اقلام مشابه و بیشمار با قیمت‌های متفاوت ‌در زمان‌های مختلف تحصیل می‌شود و نیز در مؤسسات تولیدی بزرگ و پیچیده که اغلب دارای هزینه های مشترک و غیر مشترک می‌باشند، نحوه تخصیص جهت تعیین بهای تمام شده هر یک از اقلام خاص به تنهایی مشکل، و به‌کارگیری این روش بسیار محدود می‌باشد.

۲-۳-۷-۲- روش اولین صادره ار اولین وارده

هنگامی که واحد تجاری از فرض اولین صادره از اولین وارده جهت ارزشیابی موجودی‌ها استفاده می‌کند، فرض بر این است که کالا به همان ترتیب و نوبتی که وارد انبار شده، از انبار خارج می‌شود، بدبن معنی که قدیمی‌ترین (اولین ورودی‌ها) هزینه های متحمل شده، در زمان صدور (فروش با مصرف) مشمول بهای تمام شده کالای فروخته (مصرف) شده و آخرین (جدیدترین) هزینه ها، مشمول بهای تمام شده موجودی‌های مواد و کالای پایان دوره می‌گردد. جریان هزینه در مؤسسات بازرگانی مبتنی بر این فرض است که کالاها به ترتیبی که خریداری شده، به فروش می‌رسند. در مؤسسات تولیدی، به ترتیبی که مواد خریداری شده، در فرایند تولید، به کار در جریان ساخت و موجودی کالای ساخته شده، و سرانجام در زمان فروش، به بهای تمام شده کالای فروخته شده انتقال می‌یابد (یعنی به ترتیبی که مواد خریداری شده، مصرف می‌شود).

۲-۳-۷-۳- روش اولین صادره از آخرین وارده

روش اولین صادره از آخرین وارده مبتنی بر این فرض است که موجودی‌ها از محل آخرین محموله ای که وارد انبار شده، خارج می‌شود و باقیمانده (موجودی پایان دوره) مربوط به قدیمی‌ترین اقلام تحصیل شده (اولین محموله‌های خرید) می‌باشد. به عبارت دیگر، از آنجا که جدیدترین هزینه های متحمل شده در محاسبه بهای تمام شده کالای فروخته شده و قدیمی‌ترین هزینه ها (بخشی یا تمامی هزینه های متحمل شده مربوط به دوره های قبل) جزو بهای تمام شده موجودی پایان دوره منظور می‌شود، از این رو، با اصل وضع هزینه های جاری با درآمد جاری مطابقت بیشتری دارد، در نتیجه اعمال این روش منجر به حذف گزارش سود و زیان ناشی از نگهداری موجودیها می‌گردد.

۲-۳-۷-۴- روش میانگین