۱۴) بررسی و مقایسه وضعیت اختلال اضطراب اجتماعی و کمرویی در مردان معتاد و غیرمعتاد یافته ها نشان داد که مردان معتاد نسبت به مردان غیر معتاد، نمره بالاتری در اختلال اضطراب اجتماعی و کمرویی به دست آوردند با توجه به نتایج می توان چنین نتیجه گیری کرد که افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی و کمرویی ممکن است برای کاهش اضطراب و اجتناب اجتماعی دست به مصرف مواد مخدر می‌زنند (اتاری، شفیعی تبار، رضاپور، ۱۳۸۹).

۱۵) مقایسه سرسختی روان شناختی وسبک های مقابله با فشار روانی در افراد معتاد و عادی (رحیم ملازاده اسفنجانی، موسی کافی، ایرج صالحی ۱۳۸۹، ‌فصل‌نامه اعتیاد پژوهی سوء مصرف مواد، سال پنجم، شماره هفدهم، بهار ۱۳۹۰).

نتایج پژوهش نشان داد که بین سرسختی روان شناختی و سبک مقابله متمرکز بر هیجان در افراد معتاد و عادی تفاوت معنی داری وجود دارد،ولی از نظر سبک متمرکز بر مسئله تفاوت معنی داری بین دو گروه به دست نیامده است.

۱۶) بررسی رابطه بین سبک های دلبستگی، اعتیاد و نیمرخ روانی افراد معتاد در مقایسه با افراد غیر معتاد (دکتر علیرضا جزایری، محمود دهقانی).

با بهره گرفتن از آزمون چند محوری میلون و پرسشنامه دلبستگی بزرگسالان انجام شد و نتایج نشان داد که بین سبک دلبستگی و اعتیاد با نیمرخ روانی رابطه وجود دارد.

۱۷) بررسی مقایسه ای ویژگی های شخصیتی معتادان به مواد مخدر با افراد غیر معتاد ساکن همدان (احمد حیدری پهلویان، دکتر محمد علی امیر زرگر، دکتر عبدا… فرهادی نسب، دکتر حسین محجوب)از آزمون MMPI استفاده شد و نتایج نشان داد که افراد معتاد در مقایسه با افراد عادی در کلیه مقیاس های بالینی MMPI نمرات بالاتری داشته اند و این تفاوت ها از نظر آماری معنی دار بوده است .

۱۸) در پژوهشی که تحت عنوان بررسی و مقایسه ویژگی های شخصیتی معتادین به مواد مخدر و افراد عادی انجام شد نتایج نشان داد که نمرات معتادین به مواد مخدر در عاملهایی مانند ادواری خویی، خلق استوار، اطاعت و تسلیم، واقع گرایی، استقلال فکری، دارا بودن اعتماد به نفس، نسبت به افراد عادی دامنه پایین تری دارد، در حالی که در عاملهایی مانند حساسیت هیجانی، سلطه گری، گسیخته خویی و بی اعتمادی توام با اضطراب بالا نمرات معتادین نسبت به افراد عادی در دامنه بالاتری قرار دارد(بیدبرگ نیا، ۱۳۷۷).

۲-۲-۲ سابقه پژوهش در جهان

۱) پژوهشی تحت عنوان ویژگی های شخصیتی مجرمین معتاد در سال ۱۹۹۵ انجام شد که با بهره گرفتن از پرسشنامه شخصیتی آیزنگ، مقیاس جامعه پذیری، پرسشنامه خود فریبی و پرسشنامه دیگر فریبی بود.

مشخص شد که وابستگی درونی، علائم اختلال شخصیت رابطه دارد در حالی که مطلوبیت اجتماعی و اعتیاد همبستگی منفی وجود داشت (سایگاردستون و گادجانسون۱۹۸۹، نقل از کاویانی۱۳۸۴).

۲) کلونینجر (۱۹۸۵) اعتیاد را با بالا بودن تازگی طلبی، پایین بودن اجتناب از آزار و پایین بودن وابستگی به پاداش توصیف کرد، تحقیقات نشان دهنده تشابه تهییج طلبی زاکرمن و تازگی طلبی کلونینجر می‌باشد (سان بل ،۱۹۹۰به نقل از کاویانی،۱۳۸۴).

۳) در پژوهشی که از طریق مصاحبه ی بالینی سازمان یافته بر روی ۴۹ معتاد انجام شد، نتایج نشان داد که ویژگی های شخصیتی مهمترین عامل در ترک اعتیاد است (بال و سسرو، ۲۰۰۱).

۴)در پژوهشی دیگر مشخص شد که درمان اعتیاد زمانی موفقیت آمیز خواهد بود که اختلال‌های شخصیت در افراد معتاد را کاهش داده یا به حداقل رساند(فرانکل،۲۰۰۳، نقل از کاویانی،۱۳۸۴).

۲-۳-مفهوم وابستگی به مواد (اعتیاد)

اعتیاد به مواد مخدر به عنوان یک اختلال روان‌پزشکی به ابعاد زیست‌شناختی روان‌شناختی اجتماعی و معنوی یکی از مشکلات عصر حاضر است اعتیاد^[۱] معمولاً به مجموعه وابستگی فیزیکی و روانی اطلاق می‌شود ولی در مجموع مفهومی مبهم دارد(بلوم^[۲] ،۱۹۸۴ (اعتیاد عبارت است از وابستگی به موادی که تکرار مصرف آن با کمیت محض و در زمان‌های معین از نظر مصرف کننده ضروری بود و دارای ویژگی‌های زیر است:

ایجاد وابستگی جسمانی فیزیولوژیکی

ایجاد وابستگی فکری روان‌شناختی

پیدایش پدیده تحمل^[۳] در بدن نسبت به مواد مصرفی

به دست آوردن ماده مورد نیاز به هر شکل و طریق ممکن

تأثیر مخرب بر مصرف کننده خانواده و اجتماع

سازمان بهداشت جهانی^[۴] الگوی خود را در تدوین مفاهیم ((نشانگان وابستگی))قرار داده است که به تدریج جایگزین اصطلاح اعتیاد شده است در سال ٬۱۹۶۴ سازمان بهداشت جهانی ‌به این نتیجه رسید که اعتیاد دیگر اصطلاح علمی نیست و و اصطلاح ((وابستگی به مواد^[۵])) را جایگزین آن کرد علی‌رغم پیشنهاد اصطلاح وابستگی دارویی کلمه اعتیاد هنوز هم در بین مردم رایج است .

در DSM-IV، که یک نظام پنج محوری است در محور اول سوء مصرف و بوابستگی به مواد و علائم بالینی آن‌ ها توضیح داده می‌شود به علاوه ۱۱ دسته از مواد روان گردان سوء مصرف و وابستگی به همراه دارند که عبارتند از:

الکل، مواد حشیش، کوکائین، داروهای توهم زا، مواد استنشاقی ، نیکوتین، کافئین ،آمفتامین ها ،فن سیکلیدین، داروهای آرامش‌بخش، خواب آور و نیز ضد اضطراب ها.

در جدیدترین تعریف وابستگی به مواد انجمن روان‌پزشکی آمریکا و معتقد است که وابستگی به مواد به مجموعه‌ای از علایم شناختی، رفتاری، روان‌شناختی و فیزیولوژیکی گفته می‌شود که ‌بر اساس آن فرد علی‌رغم وجود اختلالات وابسته به مواد همچنان به مصرف آن ادامه می‌دهد و معمولاً منجر به بروز پدیده تحمل ،محرومیت و الگوی رفتار مصرف اجباری در شخص می‌شود.

طبق DSM-IV-TR مصرف یک ماده زمانی سوء مصرف قلمداد می‌شود که :

مصرف مواد دست کم برای مدتی یک ماه دوام داشته باشد

موجب بروز مشکلات اجتماعی شغلی روان‌شناختی یا جسمانی فرد شود

به‌طورکلی تأثیرات گوناگون ناشی از وابستگی به مواد عبارتند از :

الف )احساس اجباری و غیرقابل کنترل بودن برای مصرف مواد

ب) تلاش و تمایل شخص به مصرف مواد

ج) الگوی نسبتاً پایدار برای مصرف مواد

د)بروز علائم سازگاری یا انطباق عصبی که شامل نشانه هایی چون پدیده تحمل و ترک می‌باشد

هـ) اهمیت و غلبه ی رفتار مصرف دارو نسبت به بقیه رفتارهای شخص که زمانی بیشتر در اولویت بوده و گرایش به بازگشت به سوی مصرف مواد پس از یک دوره پرهیز.

بر اساس تعاریف بالا علی‌رغم آنکه پدیده‌های تحمل و محرومیت دو ملاک باارزش‌ در تشخیص وابستگی به مواد می‌باشند اما وجود چنین پدیده‌هایی برای تشخیص کافی و لازم نمی‌باشد به واقع برای تشخیص صحیح‌تر باید به الگوی مصرف اجباری به عنوان سومین ملاک توجه کرد.

۲-۳-۱ تعریف مفاهیم اساسی ملاک‌های وابستگی به مواد

تحمل