1. بیان مسأله

عصر حاضر عصری هست که حیات اجتماعی، اقتصادی، و سیاسی … بشر در گرو ارتباط با دیگران تداوم می‌یابد و در این بین ابزاری که مقوم این فرایند تعامل است نقشی مؤثر دارد. از جمله یکی از ابزارهای پیش گفته که به صورتی شگرف بر فضای ارتباطات سایه افکنده، ماهواره است. تجهیزات ماهواره‌ای به عنوان یکی از وسایل تولید و دریافت اطلاعات و نیز برقراری ارتباطات در ابتدای ورود خود به فضای اجتماعی جامعه‌ ایران با استقبال نظام عدالت کیفری جمهوری اسلامی ایران روبه‌رو نگردید، و پس از چندی با تصویب قانون منع به کارگیری از تجهیزات دریافت از ماهواره مصوب ۱۳۷۳ از سوی قانون‌گذار جمهوری اسلامی ایران این عنوان در سیاهه ی قوانین کیفری ما جای گرفت امروزه از سویی شاهد جرم‌انگاری و ممانعت قانونی و ضمانت اجرای کیفری در این خصوص هستیم و از سوی دیگر عدم تمکین مخاطب و سرسختی و افزایش تمایل به استفاده از تجهیزات دریافت از ماهواره و گاه کنجکاوی و اشتیاق اذهان عمومی در این مقام به واقعیتی مشهود تبدیل گشته است.

پدیده جهانی شدن و درآمیختگی هویت‌های فرهنگی و ارتباط رو به گسترش در جهان مدرن، و در نوریده شدن مرزهای جغرافیایی در پرتو هجمه‌ی بی حد و حصر اطلاعات اهمیتی مضاعف به چالش منع به کارگیری از ماهواره می‌بخشد، آنچنان که، تحولات سریع مربوط به توسعه‌ شبکه های تلویزیونی ماهواره‌ای آسیا مجال بررسی را از محققان علوم ارتباطات در این خصوص را ربوده است، اما در ایران قانون‌گذار با برخوردی واکنش‌گرایانه به تعیین جزای نقدی برای افراد استفاده کننده از تجهیزات دریافت از ماهواره پرداخت ‌راهکاری که تا به امروز نه تنها مانع از گرایش افراد در استفاده از ماهواره نشده است بلکه همه‌روزه بر گستره‌ی تعداد مخاطبان این رسانه ها افزوده است؛ این در حالی است که اراده عمومی جامعه می‌تواند در برابر این موج با توجه به ارزش‌ها و زیرساخت‌های فرهنگی موجود به گونه‌ای طبیعی، موضعی منطقی و ضابطه‌مند در پیش گیرد و اندیشه‌پردازان علوم مخاطب‌شناسی و ارتباطات قطعاً نقشی مؤثر در تعمیق فرهنگ استفاده از این رسانه و تعیین حدود و ثغور بهره‌بری از آن را دارند. ‌بنابرین‏، در جهان امروز که سلول‌های رسانه‌ای فراسوی مرزهای داخلی شکل می‌پذیرند و از شاخصه‌ی کنترل‌ناپذیری و مدیریت‌گریزی نسبت به مدل‌های داخلی فرهنگ برخودارند، باید راه‌کارها و سیاستی متناسب با ضرورت‌های موجود اتخاذ گردد و با توسعه‌ شناخت رسانه‌ای و تقویت و تثبیت ارزش‌های داخلی کارکردهای مثبت رسانه های غیر داخلی (ماهواره‌ای) به نحوی شایسته در نظام اجتماعی تبیین شود. در غیراین صورت با ادامه‌ چالش پیش گفته شاهد کاهش شعاع دایره‌ی اعتماد عمومی جامعه نسبت به نظام عدالت کیفری و افزایش و مداومت تجارت سیاه تجهیزات دریافت از ماهواره‌ای به شکلی پنهان از رؤیت مراجع ناظر توسط عده‌ای سودجو و فرصت‌طلب و استفاده‌ افراد با‌انگیزه های متفاوت خواهیم بود.

شایان ذکر است که گرایش به تجمل و تقلید کورکورانه در لایه‌های مختلف جامعه، بی‌محتوایی و جذاب نبودن برخی از محصولات رسانه های داخلی، آمادگی ذهنی قشر کودک و نوجوان جهت پذیرایی از رسانه های غیر بومی و سنتی، تنوع محصولات رسانه های غیرداخلی به تناسب مخاطبان خود و کنجکاوی افراد در پی ممانعت قانونی از عواملی است که تاثیری به سزا در استفاده از ماهواره داشته است.

شکاف موجود فی‌مابین بی‌توجهی و عدم پذیرش افراد نسبت به قانون منع به کارگیری از ماهواره در جامعه ایران و جرم انگاری این موضوع توسط قانون‌گذار خود گویای این حقیقت است که اصولا قانون‌گذار پیش‌تر از جامعه و قبل از اینکه جامعه استفاده از ماهواره را کج‌روی و عدول از ارزش‌های پذیرفته شده تلقی نماید و از قانون‌گذار خود مطالبه‌ی ضمانت اجرای قانونی کند، طی فرآیندی نابالغ به جرم انگاری در این مقام پرداخته است.

در بعد تقنینی تعیین جزای نقدی و ضبط تجهیزات ماهواره‌ای آن چنان که باید بازدارندگی ایجاد ننموده و حتی آمارها از افزایش استفاده کنندگان این وسیله و بی‌مهری افراد نسبت ‌به این قانون خبر می‌دهد و سیاست جنایی تقنینی صرفا به عنوان تاکتیکی مقطعی به حل این چالش پرداخته است که آن نیز تا تامین کننده‌ روند کاهش سطح تقاضای مخاطب رسانه های ماهواره‌ای نیست. در بعد قضایی و فرایند شکلی رسیدگی نیز می‌توان گاه به شکست حرمت حریم خصوصی افراد به نحوی ناآگاهانه توسط بعضی مراجع در مرحله کشف و اضرار معنوی و مادی به افراد اشاره نمود. در هر صورت تلاش در ردع و رفع چالش ناشی از منع برخورداری از تجهیزات ماهواره‌ای به تورم‌زدایی قانونی و همچنین به اصلاح عناوین مجرمانه تحقق می‌بخشد؛ زیرا کثرت عناوین مجرمانه به تشتت هر چه بیشتر اذهان عمومی در آگاهی از حقوق حقه‌ی خود می‌ انجامد و سرانجام موجی از هرج و مرج قانونی توده افراد را فرا می‌گیرد. تلاش در راستای تبیین و تعیین شایسته حدود حریم خصوصی و حقوق مسلم افراد و ارتقای سطح آگاهی آنان در این مقام در پرتو آموزه‌های وثیق حقوقی سبب اتخاذ سیاست جنایی تقنینی و قضایی راه‌بردی و مناسب از سوی مرجع مربوط می‌گردد؛ النهایه توجه بخشی نظام عدالت‌کیفری نسبت به ضرورتها و مسائل مستحدثه کنونی و تجزیه و تحلیل واقعیت‌ها، ره‌یافتی است که در سایه‌ یک تحقیق علمی جامع و کارشناسانه به دست می‌آید.

۲-پیشینه و ضرورت انجام تحقیق

عنوان و محتوای این تحقیق با عنایت به بررسی‌های انجام شده در اینترنت و مقالات و پایان‌نامه‌های مسبوق به سابقه نیست. لذا با توجه به وجود قانون منع به‌کارگیری از تجهیزات دریافت از ماهواره و عدم تمکین شهروندان نسبت ‌به این قانون ضرورت یک پژوهش علمی در این مقام ضروری خواهد بود.

۳-اهداف تحقیق

الف: هدف اصلی

اهداف نظری تحقیق شامل غنابخشی به ادبیات حقوق کیفری در عرصه جرم انگاری با رویکرد و جامعه‌شناختی و چالش‌زدایی از ادبیات حقوق کیفری در راستای اتخاذ سیاست جنایت تقنینی و قضایی جمهوری اسلامی ایران نسبت به به کارگیری تجهیزات دریافت از ماهواره می‌باشد.

ب: اهداف فرعی

اهداف کاربردی تحقیق شامل تقویت زمینه‌های استفاده از وجدان جمعی در نهادهای تقنینی در گستره‌ی جرم انگاری به نحو علمی و چالش‌زدایی از فرایند دادرسی در نهادهای قضایی در خصوص جرم به‌کارگیری از تجهیزات دریافت از ماهواره و همچنین جرم‌زدایی عملی از این عنوان مجرمانه می‌باشد.

۴-سؤالات تحقیق

۱- اساسی‌ترین چالش فراروی نظام عدالت کیفری ایران در خصوص استفاده از تجهیزات دریافت از ماهواره چیست؟

۲-مؤثرترین راه‌کار برای برون‌رفت نظام عدالت‌کیفری ایران از چالش به‌کارگیری تجهیزات دریافت از ماهواره چیست؟

۵- فرضیه ‏های تحقیق

۱-به نظر می‌رسد در جرم‌انگاری راجع‌ به تجهیزات دریافت از ماهواره اهتمامی نسبت به وجدان جمعی جامعه صورت نپذیرفته و این قانون با وجدان جمعی جامعه در اصطکاک است.

۲- به نظر می‌رسد نظام عدالت‌کیفری ایران با تغییر سیاست جنایی تقنینی و قضایی از طریق اهتمام به وجدان جمعی جامعه و جرم‌زدایی از عنوان مجرمانه به کارگیری از تجهیزات دریافت از ماهواره بتواند به چالش‌زدایی در این مقام بپردازد.