دسته نهایی پیش شرط­های حمایت سازمانی ادراک شده، مشخصات کارکنان است که در دو بخش کلی قابل تفکیک است: الف) شخصیت شامل خود آگاهی، محرک­های مثبت ومنفی، ب) مشخصات جمعیتی شامل سن، جنس، تحصیلات و سنوات شغلی.

هرچه کارکنان احساس کنند مورد حمایت سازمان قرار می­ گیرند به همان نسبت بر میزان پایبندی آن ها به سازمان افزوده می­ شود. یکی از روش­های مفید و مؤثر برای افزایش تعهد سازمانی، توجه به افزایش حمایت سازمانی ادراک شده است، برخی اثرات حمایت سازمانی، مرتبط با حوزه ­های شغل هم­چون رضایت شغلی ^[۴۴] است. منظور از رضایت شغلی، نگرش‌ها و واکنش­های عمومی مثبت پرسنل نسبت به شغل است. به همان نسبت که کارکنان احساس کنند که مورد حمایت سازمان هستند بر میزان رضایت و خشنودی شغلی آن ها افزوده می­ شود .حمایت سازمانی باعث افزایش نگرش مثبت کارکنان نسبت به شغل آن­ها می­گردد. علاوه بر آن حمایت سازمانی در افزایش الزام و درگیری شغلی^[۴۵] تاثیر دارد. منظور از آن، درگیری با علایق مرتبط با کار است. هر چه حمایت سازمانی پرسنل بیشتر شود، میزان التزام آنان با شغل و کارشان افزایش می­یابد. چهار اثر نهایی حمایت سازمانی ادراک شده از این قرار است که افزایش درک حمایت سازمانی کارکنان از یک سو موجب افزایش عملکرد و تمایل به ماندن کارکنان در سازمان می­ شود و از سویی دیگر موجب کاهش میزان فشارهای شغلی و رفتارهای باز خوردی (هم چون تمایل به ترک خدمت و ترک خدمت) می­گردد. هر چه کارکنان ادراک حمایت سازمانی بیشتری داشته باشند ، بر عملکردشان تاثیر می­ گذارد و موجب افزایش کارایی آن ها می­ شود، علاوه بر آن تمایل به ماندن آن ها افزوده می­ شود احساس حمایت سازمانی موجب کاهش فشارهای شغلی شده و تمایل به ترک خدمت نیزکاسته می­گردد(آیزنبرگر و همکاران، ۱۹۸۶: ۵۰۱).

۳-۲-۲ . متغیرهای هم­بسته با حمایت سازمانی ادراک شده

۱-۳-۲-۲٫ متغیرهای معطوف به نحوه عمل و رفتار سازمان با کارکنان

متغیرهای انصاف،^[۴۶] عدالت^[۴۷]، حمایت سرپرست و پاداش­های سازمانی^[۴۸] از گروه متغیرهایی محسوب می­شوند که به عنوان چگونگی رفتار و عمل سازمان با کارکنان با حمایت سازمانی ادراک شده کارکنان مرتبط هستند. در حوزه عدالت و انصاف در محیط­های کار، ابعاد چندگانه­ای نظیر عدالت توزیعی^[۴۹]، رویه ­ای^[۵۰] و تعاملی^[۵۱] مطرح هستند(گل­پرور، ۱۳۸۵: ۱۱). علی­رغم این­که هر یک از ابعاد عدالت به اشکال مختلفی با یکی از ابعاد رفتاری در محیط­های کار مربوط می­شوند، با این حال رویه ­های تصمیم ­گیری و اجرای منصفانه و عادلانه تصمیم­ها در محیط­های کار قادر است تا با انتقال این پیام که سازمان مراقب حضور، بهزیستی و تلاش کارکنان در سازمان است، باعث تقویت حمایت سازمانی ادراک شده کارکنان شود(شور^[۵۲]، ۱۹۹۵ به نقل از عریضی و گل­پرور، ۱۳۸۹: ۱۵۱). در کنار عدالت و انصاف، حمایت همه جانبه سرپرست از کارکنان قرار ‌می‌گیرد که از طریق ایجاد جو و بستر اعتماد و اطمینان در فضای سازمان می ­تواند باعث تقویت حمایت سازمانی ادراک شده شود(رودآس، آیزنبرگر و آرملی، ۲۰۰۱). دلیل نظری این­که حمایت و رفتار سرپرست و مدیران اغلب به عنوان شاخص و نماینده کل سازمان مشاهده می­شوند. ‌بنابرین‏ در صورتی­که سرپرستان از کارکنان خود حمایت لازم را در زمان مقتضی به عمل آورند و در آن‌ ها اعتماد به خود را پدید آورند، در این صورت از طریق همانندسازی، کارکنان نیز احساس مورد حمایت بودن از طرف سازمان را تجربه ‌می‌کنند(اسلاس، کلیمچاک و هولمز، ۲۰۰۸). بر اساس نظریه حمایت سازمانی ادراک شده، فرصت­های مطلوب و مناسب برای دریافت پاداش و ترفیع، برای کارکنان حامل پیام ارزشمندی حضور و تلاش آن­ها خواهد بود. این ارزشمندی از نظر ادراکی خود را در عرصه حمایت سازمانی ادراک شده نزد کارکنان نشان می­دهد(رودآس و آیزنبرگر،۲۰۰۲)

۲-۳-۲-۲٫ شرایط و ویژگی­های شغل

در کنار عوامل مربوط به نحوه عمل و رفتار سازمان با کارکنان، ویژگی­ها و شرایط شغل نظیر امنیت شغلی^[۵۳]، خودمختاری^[۵۴]، فشارآورهای نقش ^[۵۵]و آموزش شغلی^[۵۶] هم ازهمبسته­های سطح شغل و حرفه با حمایت سازمانی ادراک شده معرفی ‌شده‌اند. در درجه اول اطمینان از این موضوع که سازمان خواهان حفظ کارکنان خود برای آینده است، برای کارکنان چیزی جز حمایت سازمان ادراک شده نخواهد بود(آلن، شور و گریفیث^[۵۷]،۲۰۰۷). وقتی کارکنان احساس کنند که بر شرایط کار و شغل خود کنترل لازم و کافی را دارند، یعنی وقتی کارکنان اختیار و آزادی این امر را دارند که برای کارها و امور شغلی خود برنامه­ ریزی کنند، رویه ­های انجام کارها و امور شغلی ­شان را خودشان انتخاب کنند و در صورت لزوم تنوع در امور و کارها را به وجود آورند، سطح اعتماد سازمان به کارکنان در آن­ها بالا می­رود. این اعتماد فزاینده سازمان به کارکنان در یک فرایند زنجیره­ای رو به جلو باعث تقویت حمایت سازمانی ادراک شده نزد کارکنان می­ شود(آیزنبرگر، رودآس و کامرون^[۵۸]، ۱۹۹۹). اما با رجوع به تعریف عوامل فشارآور^[۵۹]، یعنی تقاضاهای محیطی که فرد احساس می­ کند قادر به بر آوردن یا مقابله با آن­ها نیست(رودآس و آیزنبرگر، ۲۰۰۲: ۷۰۲). از لحاظ نظری نیز به خوبی قابل تشخیص است که در یک محیط کاری و شغلی پرفشار، افراد دچار احساس بی­پناهی و عدم حمایت می­شوند. بالاخره با آموزش شغلی، کارکنان با توجه ‌به این امر که سازمان برای حال و آینده آن­ها در سازمان برنامه­ ریزی­های معطوف به رشد و ترقی را در نظر گرفته است، باعث تقویت حمایت سازمانی می­ شود(ویت^[۶۰]، ۲۰۰۲).

۳-۳-۲-۲٫ ویژگی­های کارکنان

در حوزه تحقیقات صورت گرفته درباره نقش ویژگی­های شخصی کارکنان در حمایت سازمانی ادراک شده، پژوهش­های به نسبت محدودی صورت گرفته است. شواهد ارائه شده در فراتحلیل رودآس و آیزنبرگر نشان می­دهد که از ویژگی­های فردی کارکنان، بیش­ترین مطالعات بر ویژگی­های شخصیتی^[۶۱] و جمعیت­شناختی^[۶۲] متمرکز شده است. باور آکینو و گریفث^[۶۳] بر این است که ویژگی­ها و تمایلات شخصیتی افراد به اشکال مختلف می ­توانند حالات عاطفی مثبت و منفی افراد و تجربه این حالات را در محیط­های مختلف، به ویژه در محیط­های کار تحت تاثیر قرار دهند. این تاثیر بدون تردید می ­تواند باعث تغییر سطح احساس حمایت سازمانی ادراک شده افراد شود. اما متغیرهای جمعیت­شناختی نظیر سن، سابقه شغلی، تحصیلات و جنسیت در اغلب پژوهش­های گزارش شده در حوزه حمایت سازمانی ادراک شده به طور مستقیم با این متغیر مرتبط گزارش نشده­اند. بلکه نوع ارتباطات گزارش شده به صورت غیرمستقیم بوده است(گریفث و آکینو،۲۰۰۱).

۴-۳-۲-۲ متغیرهای رفتاری و نگرشی

گرانت^[۳۲] (۱۹۹۶) در پژوهشی با عنوان”حفاظت در محیط رقابتی و پویا: قابلیت سازمان در انسجام دانش” بیان می‌کند که ذخیره موجود دانش سازمان به تنهایی برای تضمین سازگاری سازمان با تغییرات محیط کافی نمی باشد و بجای آن توانایی یادگیری و ایجاد دانش جدید است که سازمان ر ا برای سازگاری با محیط متلاطم و در حال تغییر مهیا می‌سازد.

کوگوت و زندر^[۳۳] (۱۹۹۶) در پژوهشی با عنوان”دانش سازمان: ترکیب توانمندیها و نقش تکنولوژی ” ‌به این نتیجه رسیده است که سازمان‌ها بهتر از عملکرد فردی افراد قادر به ایجاد دانش می‌باشند؛ زیرا سازمان‌ها محیط اجتماعی ایجاد می‌کنند که منجر به تبادل دانش بین افراد می‌گردد.

فصل سوم

روش شناسی تحقیق

۳-۱مقدمه:

هدف از انتخاب روش تحقیق این است که پژوهشگر مشخص نماید که چه شیوه یا روشی را اتخاذ نماید تا او را هرچه دقیق تر و آسان تر به پاسخ های احتمالی برساند.

در این فصل به بررسی روش تحقیق به کار رفته در این پژوهش پرداخته می شود که شامل تشریح روش تحقیق, ابزار اندازه گیری جامعه آماری، روش نمونه گیری و تعیین حجم نمونه، سنجش روایی و پایایی تحقیق و نیز آزمون‌های آماری و نرم افزار آماری مورد استفاده جهت تجزیه و تحلیل داده ها، می‌باشد.

۳-۲- نوع وروش پژوهش

این تحقیق برحسب هدف کاربردی وبراساس شیوه گردآوری داده ها ، توصیفی از نوع همبستگی است ‌به این دلیل کاربردی است که استفاده از نتایج طرح برای بهبود عملکرد شرکت برق منطقه ای هرمزگان است وبه این دلیل توصیفی است که مطالعه وضعیت موجود کیفیت زندگی کاری ومدیریت دانش مدنظراست وازاین جهت که محقق درصدد روابط بین دومتغیرمی باشد تحقیق ازنوع همبستگی است.

۲-۳- جامعه آماری مورد بررسی

۳-۲-۱- جامعه آماری

جامعه آماری به مجموعه افراد، اشیاء و یا به طور کلی پدیده ها ی اطلاق می شود که محقق می‌تواند نتیجه مطالعه خود را به کلیه آن ها تعمیم دهد. جامعه آماری عبارت است از مجموعه اعضای حقیقی یا فرضی که نتایج پژوهش به آن ها انتقال داده می شود (دلاور، ۱۳۸۷). یا به عبارت دیگر، جامعه آماری عبارت است از مجموعه ای از افراد یا واحدها که دارای حداقل یک صفت مشترک باشند (سرمد، بازرگان و حجازی،۱۳۸۴). جامعه آماری تحقیق شامل کلیه کارکنان شرکت برق منطقه ای هرمزگان ‌در سال‌ ۱۳۹۲ است که برابرباآمارسازمان مذکورتعداد ۶۰۰ نفراست.

۳-۲-۲- حجم نمونه

پس از انتخاب موضوع تحقیق و بیان مسئله، یکی از تصمیمات مهمی که در پیش روی هر پژوهشگری قرار دارد انتخاب نمونه است، نمونه ای که باید نماینده جامعه ای باشد که پژوهشگر قصد تعمیم یافته های تحقیق خود به آن جامعه را دارد. اگر محقق پژوهش خود را بر تمامی افراد جامعه اجرا کند روش او سرشماری خواهد بود یعنی محقق باید تمامی افراد جامعه را تک تک مورد بررسی و آزمون قرار دهد. اما چون اکثر پژوهشگران توان و زمان اجرای پژوهش بر کل جامعه را ندارند به همین دلیل پژوهش خود را محدود به نمونه کوچکی می‌سازند.

هر چه حجم یا اندازه نمونه بزرگتر باشد میزان اشتباهات در نتیجه گیری کم می شود و بر عکس هر چه تعداد نمونه محدود باشد مقدار اشتباهات زیادتر است، ‌بنابرین‏ زمانی که محقق سطح بالاتری از اطمینان یا معنی دار بودن آماری را ملاک ارزیابی اطلاعات تحقیق خود قرار می‌دهد لازم است حجم نمونه او بزرگتر انتخاب شود.

لذا اگر هر عضو در جامعه ما دقیقاً مشابه عضو دیگر باشد آنگاه انتخاب نمونه ای با حجم یک عضو هم کافی است. حجم نمونه باید به اندازه ای باشد که نتایج حاصل عیناً با نتایج همان مطالعه در جامعه ای که نمونه از آن انتخاب شده است برابر باشد. تعیین حجم نمونه بستگی به میزان دقت و اطمینان مورد نظر دارد که با فرمول هایی قابل محاسبه است.

با توجه به اینکه در این تحقیق امکان بررسی تمامی اعضا جامعه آماری بعلت تعداد زیاد آن ها وجود نداشته در نتیجه از نمونه گیری استفاده گردیده که برا ی این کار از فرمول نمونه گیری جامعه محدود کوکران استفاده شده است. حجم نمونه استفاده ازفرمول کوکران به شرح زیرمحاسبه شده است :

-۲-۳- واحد تحلیل

واحد تحلیل ،واحدی است که اطلاعات جمع‌ آوری وخصوصیات آن توضیح داده می شود (دواس ،۱۳۷۶: ۴۱( براین مبنا واحدتحلیل حاضرراکلیه کارکنان شرکت برق منطقه ای هرمزگان تشکیل می‌دهند.

۳-۲-۴- شیوه نمونه گیری

درپژوهش حاضر با توجه به ماهیت موضوع پژوهش وجامعه آماری مورد مطالعه (واریانس موجود دربین سازمان ها ، تحصیلات ‌و جنسیت افراد)از روش نمونه گیری طبقه ای به شکل متناسب استفاده شده است برای تحت پوشش قراردادن جامعه آماری مورد نظر (کارکنان) مراحل زیر مورد توجه قرار گرفته است :

الف- تقسیم کل حجم نمونه به نسبت تعداد افراد شاغل در هر حوزه سازمان درمیان طبقات

ب- انتخاب کارکنان به شکل تصادفی ساده ازهرحوزه؛

ج- توزیع پرسشنامه دربین مشتریان منتخب .

جدول ۲-۳-نمونه آماری کارکنان شرکت برق هرمزگان

نام حوزه

تعداد کارکنان

نمونه

منابع انسانی

۳۰

۱۲

مالی و پشتیبانی

۵۰

۱۹

طرح و توسعه

۴۰

۱۶

بهره برداری

۴۵۰

۱۷۵

برنامه ریزی

۳۰

۱۲

جمع

۶۰۰

۲۳۴

۳-۴-روش وابزارگردآوری اطلاعات

جهت گردآوری اطلاعات ازدوروش کتابخانه ای ومیدانی استفاده می شود جهت تدوین مبانی نظری ‌و پیشینه تحقیق ازروش کتابخانه ای وجهت گردآوری داده ها ازجامعه آماری با بهره گرفتن از پرسشنامه ازروش می‌دانی استفاده می شود.

برای اندازه گیری شاخص های تحقیق ، جمع‌ آوری داده ها واطلاعات لازم ازپرسشنامه استفاده شد، سوالات با عنایت به اهداف تحقیق وماهیت موضوعی پژوهش ‌حاضر به شکل پنج گزینه ای وبسته ودرسطوح اندازه گیری رتبه ای طراحی شده است.

‌ابزار گردآوری داده ها واطلاعات پرسشنامه است که با اقتباس ازنمونه های مشابه آن ها که درتحقیقات گذشته اعتبار یابی ومورد استفاده قرار گرفته شده است ،به کارگرفته شد برای تعیین اعتبار ‌و روایی این پرسشنامه (علاوه برپایائی سنجی ورواسازی تحقیقات پیشین )، هرکدام ازآن ها،پایاسنجی ورواسازی شد.

۳-۴-۱- پرسشنامه کیفیت زندگی کاری

این پرسشنامه شامل ۲۷ گویه می‌باشد که درآن برای سنجش کیفیت زندگی کاری ازهشت مؤلفه‌ مدل والتون استفاده می شود سطح اندازه گیری پرسشنامه فاصله ای وبراساس مقیاس ۵درجه ای لیکرت می‌باشد سوالات این پرسشنامه به جزیک سوال مربوط به فرضیه (فضای کلی زندگی)، درجهت مثبت تنظیم شده است این پرسشنامه توسط کارمندان تکمیل می شود وازآن ها خواسته می شودتا گویه ها را تا حدی که درمورد زندگی کاری آن ها صدق می‌کند، درطول مقیاس ۵ درجه ای لیکرت(خیلی کم ، کم ، تا حدی ، زیاد وخیلی زیاد).مشخص کنند.

امتیازدرجه های خیلی کم ، کم ، تا حدی ، زیاد وخیلی زیاد به ترتیب از۱تا ۵ برای گویه های مثبت ‌و معکوس آن برای گویه ها ی منفی می‌باشد.

شکل ۱- مدل چرخه تغییر برایسون

(منبع : برایسون، آلستون، ۱۳۸۹)

۲-۲-۱۳) معرفی روش سوات )SWOT)^[28]

هر سازمانی در هر سطحی می‌تواند دارای برنامه باشد (سطح کلی، میانی و وظیفه ای). برای تدوین در مرحله اول باید تحلیل جامعی از وضعیت موجود صورت گیرد تا بتوان به نقاط ضعف، قوت، فرصت ها و تهدیدها پی برد، و پس از احصاء این نقاط سازمان یا واحد آماده می شود تا آینده خود را بسازد. به همین خاطر عواملی که مربوط به نقاط قوت و ضعف می‌باشد تحت عنوان عوامل داخلی، و عواملی که تحت عنوان فرصت و تهدید اثرگذار می‌باشد تحت عنوان عوامل خارجی، مورد بررسی قرار می‌گیرد (علی احمدی و دیگران، ۱۳۸۲). تجزیه و تحلیل SWOT یکی از ابزارهای مهم مدیریت استراتژیک جهت تطابق نقاط ضعف و قوت درونی با فرصت ها و تهدیدات بیرونی است. تجزیه تحلیل SWOT روش تحلیل نظام یافته ای را برای شناسایی این عوامل و انتخاب استراتژیی که بهترین تطابق را بین آن ها ایجاد کند ارائه می کند. از دیدگاه این مدل یک استراتژی مناسب قوت ها و فرصت ها را به حداکثر و ضعف ها و فرصت ها را به حداقل ممکن می رساند (همان منبع).

1. عوامل خارجی^[۲۹]

فرایند بررسی، مشاهد و تفسیر فرصت ها و خطرات موجود برای سازمان در محیط خارج از آن را تجزیه و تحلیل عوامل خارجی می‌نامند. سازمان به وسیله این تجزیه و تحلیل، با جمع‌ آوری داده و بررسی آن، فرصت ها و تهدیدهای پیش در روی خود را مشخص می‌کند(آهنچی، ۱۳۸۶).

الف) فرصت ها^[۳۰]

یک فرصت یک حالت خارجی است که می‌تواند به صورت مثبت بر پارامترهای عملکردی شرکت تاثیر گذاشته و مزیت رقابتی ایجاد کننده اقدامات مثبت در زمان مناسب را افزایش دهد. از جمله فرصت های پیش روی یک شرکت می توان بازار های توسعه یافته همچون اینترنت و نیز حرکت به سمت بخش جدیدی از بازار که سود بیشتر دارد و یا بازارهای رها شده توسط رقبا اشاره کرد (همان منبع).

ب) تهدیدها^[۳۱]

یک تهدید یک حالت خارجی است که می‌تواند به صورت منفی بر پارامترهای عملکردی شرکت تاثیر گذاشته و مزیت رقابتی، که ایجاد کننده اقدامات مثبت در زمان مناسب است را کاهش دهد. از جمله تهدیدات می توان به ظهور رقبا جدید، معرفی محصول جدید توسط رقبا، مالیات بر روی کالاهای ارائه شده و . . . اشاره کرد. (همان منبع).

ج) ماتریس ارزیابی عوامل خارجی^[۳۲] EFE

این ماتریس ابزاریست که به استراتژیست اجازه می‌دهد تا عوامل محیطی را در مقطع زمانی مورد نظر، مورد ارزیابی قرار دهد و برای سازمان ها دولتی و خصوصی و در سطح شرکت و SBU کاربرد دارد. برای تهیه این ماتریس باید پنج گام زیر طی شود :

گام اول : پس از شناسایی عوامل محیط خارجی، این عوامل که حداقل ۱۰ و حداکثر ۲۰ عامل باید باشد را فهرست نمائید. این عوامل باید حتی الامکان متکی بر واقعیت بوده و دقیق باشد، نخست فرصت ها و سپس تهدیدها را بنویسید.

گام دوم : به هر عامل وزنی از صفر(بی اهمیت) تا یک(بسیار مهم) اختصاص دهید. جمع ضرایب وزنی باید مساوی یک باشد و وزن اختصاص یافته به هر عامل نیز بین صفر و یک می‌باشد.

گام سوم : برای هر یک از عوامل یک امتیاز از ۱ تا ۴ بر حسب میزان تطابق شرکت، با فرصت ها و تهدیدها بنویسید. که عدد ۴ به معنی این است که واکنش عالی بوده و عدد ۱ به معنی این است که واکنش بسیار ضعیف می‌باشد.

گام چهارم : امتیاز وزن دار هر عامل را محاسبه نمائی. بدین منظور ضریب درجه اهمیت هر عامل در امتیاز حاصل از تطابق آن عامل با شرکت ضرب نموده و برای هر یک از سطهای جدول در ستون امتیازات موزون ثبت نمائید.

گام پنجم :‌ جمع امتیاز وزن دار را محاسبه نموده که حداقل یک و حداکثر چهار می‌باشد و امتیاز متوسط برای شرکت ها ۲٫۵ می‌باشد(علی احمدی و دیگران،۱۳۸۲).

1. بررسی عوامل داخلی^[۳۳]

تجزیه و تحلیل کردن سازمان، سعی و کوشش به منظور استفاده از فرصت های محیطی و محافظت از خطرات خارج از سازمان می‌باشد، و با تجزیه و تحلیل مواد خام، بازار، انسان و دیگر منابعی که سازمان را شامل می‌شوند صورت می پذیرد. در این تجزیه و تحلیل این امکان وجود دارد که برتری را که مؤسسه‌ دارا است برای یک فرصت محیطی مناسب نباشد و یا به ویژگی های برتری همانند نیاز نشان ندهد. این وضعیت برای ضعف و تهدید نیز صدق می‌کند. هنگام تجزیه وتحلیل هر نوع مؤسسه‌ منابع داخلی و قابلیت‌ها در چهار گروه می‌توانند مورد بررسی قرار گیرند :

• • تجزیه و تحلیل سیستم سازمان و ساختار مدیریتی

• • تجزیه و تحلیل وظیفه ای، بازاریابی، تولید، مالی و تخصیص

• • قابلیت انسانی و ظرفیت بالندگی سازمان

• تاثیر متقابل در بین این سه عنصر

مهمترین منبع یک مؤسسه‌ انسان می‌باشد، عنصر انسانی در مرکز سیستم قرار می‌گیرد و ‌در مورد استفاده دادن دیگر منابع مؤثر و بهره ور نقش شاخصی را ایفا می‌کند.(فردآر،۱۳۷۹)

الف) نقاط قوت^[۳۴]

فرصت‌های ارائه شده در محیط، در صورت کافی بودن منابع و ظرفیت سازمان یک رخداد قابل ارزشیابی می‌تواند باشد. بدان جهت سازمان ها قبل از مواجهه با هر نوع رخدادی مجبور هستند که بدانند از کدام جهات برتری دارند (غفاریان، کیانی، ۱۳۸۴). یک سازمان را در حیطه فعالیت خود، بنا به پنج معیار اساسی نسبت به رقبا می توان برتر ذکر کرد:

• • وضعیت نسبی بازار

• • ساختار مالی

• • ظرفیت نسبی تولید و فن

• • تحقیق و توسعه

• توانایی و قابلیت نسبی انسانی و اثربخشی مدیریت

ب) نقاط ضعف^[۳۵]

نقطه ضعف یک سازمان یک کاربرد ناموفق از یک شایستگی یا عدم بهره برداری از یک عامل کلیدی که رقابت پذیری شرکت را کاهش می‌دهد می‌باشد. به عبارت ساده تر ضعف، داشتن وضعیت نامناسب سازمان نسبت به رقبایش است.(غفاریان، کیانی، ۱۳۸۶)

ج) ماتریس ارزیابی عوامل داخلی^[۳۶] IEF

این ماتریس ابزاری جهت بررسی عوامل داخلی سازمان می‌باشد. در واقع نقاط قوت و ضعف واحدهای سازمان را بررسی می‌کند. تهیه ماتریس ارزیابی خارجی در پنج مرحله زیر انجام می پذیرد: مرحله اول : پس از شناسایی عوامل داخلی، نقاط قوت و ضعف سازمان را مشخص نمائید. بین ۱۰ تا ۲۰ عامل، نخست نقاط قوت و سپس نقاط ضعف را لیست نمائید.

۸-۲-۲-۲ زیر‌ساخت‌های معاملاتی

به طور کلی اکثر پاسخ‌دهندگان تأکید کرده‌اند که توسعه تکنولوژیکی سیستم‌های معاملاتی اثر مثبتی بر نقدشوندگی بازار دارد. زیر‌ساخت‌های معاملاتی مدرن و پیشرفته با این مشخصات شناخته می‌شوند:

1. 1. امکان استفاده از سیستم‌های معاملاتی انعطاف پذیرتر را فراهم می‌کند. این امر به نوبه خود به مؤسسات فعال بازار کمک می‌کند که محصولات و خدمات جدید را با روشی مقرون به صرفه و کاراتر ارائه کنند؛

1. 1. ساز و کار معاملاتی کاراتری را ایجاد می‌کند. این امر به فرایند سریعتر اجرای سفارشها منجر می شود، بدین ترتیب که مثلاً موتور معاملاتی^[۵۶] می‌تواند هر دو حالت تطبیق پیوسته یا حراج را که موجب بهبود فرایند کشف قیمت می شود، ارائه کند؛

1. 1. سیستم‌های پیشرفته ‌پیام‌رسانی الکترونیک که امکان ارتباط مستقیم آتی با سایر بورسها به منظور همکاری‌های استراتژیک یا دسترسی مستقیم به بازار توسط واسطه های خارجی رافراهم میآورد؛

1. 1. 1. سیستم و تکنولوژی ‌به‌کاررفته در آن برای سازگاری با تغییرات آتی در نوسانهای بازار و حجمهای معاملاتی، به اندازه کافی پیشرفته، قابل اعتماد و انعطاف‌پذیر است. همچنین قابلیت تطبیق با افزایشساعات معاملاتی را دارد؛

   

1. 1. از کارکردهای سیستمی نظیر “معاملات به قیمت پایانی ^[۵۷]” که به طور بالقوه باعث افزایش حجم معاملات می شود، برخوردار است. برای مثال یورونکست^[۵۸] با افزودن این کارکرد به سیستم توانسته است حجم معاملات خود را تا ۱۰ % افزایش دهد. همچنین سیستم‌های پیشرفته امکان ثبت سفارش‌های متنوع و استراتژیهای معاملاتی تعریف شده توسط کاربر (انواع ‌سفارش‌هایی که دیگر توسط بورس قابل تعیین نخواهند بود، اما با توجه به استراتژی معاملاتی سرمایه گذار قابل تعریف هستند) را فراهم میآورند؛

1. سیستم معاملاتی جدید در برخی بورسها، در نهایت امکان همگرایی بازارهای ابزارهای مشتق و سهام را در یک سیستم واحد ایجاد خواهد کرد که با بهره گرفتن از آن دسترسی به گروه بزرگتری از بازیگران بازار میسر خواهد شد.

هدف از توسعه تکنولوژیکی بازار ثانویه، بهبود دسترسی بازار و فراهم کردن مدل‌های معاملاتی مختلف است. در عین حال تکنولوژی های جدید، عامل توسعه ساختارهای بازار نظیر ظرفیت بازارسازی، مدل‌های پیچیده معاملات خرد سهام یا معاملات کمتر از واحد پایه معاملاتی^[۵۹] و غیره است. تمامی این عوامل در نهایت باعث افزایش نقدشوندگی بازار می‌شوند.

از پیشرفت‌های تکنولوژیکی که بیش از همه توسط پاسخ‌دهندگان تحقیق به آن اشاره شده است، امکان دسترسی مستقیم به بازار و معامله اینترنتی است که قبلاً ذکر شد. در بازارهای نوظهور، ساز و کار دسترسی از راه دور، شبکه ارتباطات الکترونیکی یا سیستم معاملاتی جایگزین^[۶۰] کمتر متداول است.

مشاهده شده است که بازارهایی که از سیستم‌های حراج دستی، به سیستم‌های خودکار روی آورده اند، شاهد تاثیرات مثبت و روشن آن بر نقدشوندگی بوده اند. برای مثال از سال ۲۰۰۵ معاملات بورس برزیل فقط به روش الکترونیکی انجام می شود و معاملات در تالار کاملاً حذف شده است. با بهره گرفتن از این روش، امکان ثبت بیش از پنج میلیون سفارش در طی روز وجود دارد. همچنین واردکنندگان سفارش می‌توانند سفارش‌های خود را به طور مستقیم از مسیرهای مشخصی وارد سیستم معاملات کنند. این امر موجب افزایش چشمگیر تعداد معاملات، کاهش دامنه ی نوسان قیمت‌ها (همچنین افزایش پیوستگی قیمت‌ها) و روان شدن فرایند معاملات در سیستم شده است.

اجرای سیستم معاملات الکترونیک مبتنی بر مظنه^[۶۱] (نظیر یورونکست) در لهستان، تاثیر زیادی بر نقدشوندگی بازار داشته است. در این سیستم امکان معامله پیوسته سهام و ابزارهای مشتق و همچنین معامله اینترنتی از طریق واسط ای.پی.آی^[۶۲] فراهم است. معامله ی اینترنتی (از طریق معاملات طی یک روز که در قراردادهای آتی رخ می‌دهد) بر نقدشوندگی در بازارهای ابزارهای مشتق تاثیر مثبتی داشته است.

۹-۲-۲-۲ محصولات

ابزارهای سرمایه گذاری موجود در بازار عامل مهمی است که جذابیت بازار را در نظر سرمایه گذاران افزایش می‌دهد. یکی از مهمترین مشخصه‌ های بازارهای توسعه یافته، وجود محصولات سرمایه گذاری متنوع، به ویژه ابزارهای مشتق در آن بازار است. ابزارهای متنوع و پیشرفته، گزینه های مختلفی را پیش روی انواع سرمایه گذاران با درجه ریسک پذیری متفاوت قرار می‌دهند. همچنین میزان جذابیت ابزارهای سرمایه گذاری در دسترس، در کمک به تجهیز پساندازها به بازار سرمایه نقش مهمی ایفا می‌کند.

پاسخ‌دهندگان تأکید کرده‌اند که گستردگی، تنوع و میزان پیچیدگی محصولات در جذب سرمایه گذاران اهمیت زیادی دارند. همچنین بنا به دلایل فوق الذکر در افزایش نقدشوندگی بازار نیز تاثیرگذار است.

انواع مختلف محصولاتی که هم‌اکنون در دسترس سرمایه گذاران بازارهای نوظهور قرار دارد و به افزایش نقدشوندگی بازار کمک می‌کند، به شرح زیر است:

1. 1. ابزارهای مشتق که اثر مستقیمی بر نقدشوندگی اوراق بهادار مندرج در آن ها دارند؛

1. 1. ابزارهای ساختار یافته و حق خرید سهام^[۶۳] به عنوان ابزارهای پوشش ریسک؛

1. 1. قراردادهای آتی سهام ^[۶۴]که در هند عملکرد موفقیت آمیزی داشته اند )حدود ۵۰ % معاملات ابزارهای مشتق). البته، این ابزار در بورس مالزی نقدشوندگی را افزایش نداده است. به نظر می‌رسد که به کارگیری چنین ابزارهایی الزاماًً موفقیت آمیز نخواهد بود و بستگی زیادی به محیط عملیاتی و وضعیت سرمایه گذاران هر بازار دارد.

1. 1. صندوق‌های قابل معامله در بورس؛ و

1. صندوق‌های پوشش ریسک به عنوان یک گزینه ی سرمایه گذاری دیگر. در گزارش قبلی کمیته بازارهای نوظهور، اهمیت بازارهای مشتق نقد مورد تأکید قرار گرفته بود.

مسئله ای که در بحران مالی دهه ۹۰ آسیا آشکار شد، این بود که کشورهایی که بیش از همه از بحران لطمه دیده بودند، بازارهای قرارداد آتی آن ها از نقدشوندگی کافی برخوردار نبوده است که این امر باعث کاهش توانایی مشارکت کنندگان برای پوشش فشارهای ریسک شده بود. شناخت نادرست از موارد کاربرد ابزارهای مشتق نیز بر شدت این مسئله افزود. از آن زمان به بعد، در کشورهای مختلف به منظور توسعه و رشد بیشتر بازار ابزارهای مشتق اقدامات متعددی انجام شده است.

اکثر پاسخ‌دهندگان خاطر نشان کرده‌اند که چارچوبهای مقرراتی خود را به منظور توسعه ابزارها و محصولات جدید بهبود بخشیده اند. برای مثال تایلند به منظور افزایش تنوع و تعداد ابزارهای در دسترس بازار سرمایه، به انتشار پیوسته ابزارهای جدید روی آورده است.

شکل ‏۲‑۳- مدل ارزش گذاری حقوق انحصار معنوی

بر اساس چهارچوب فوق، مدلی شش مرحله ای به منظور مدیریت سرمایه فکری بنا نهاده شده است، که در ذیل به مراحل مختلف آن اشاره می‌گردد:

• • شناسایی و تعریف دانش در کسب و کار.

• • ارزیابی دارایی­ های دانشی و استراتژی‏های رقابتی.

• • طبقه بندی پرتفلیوی دارایی دانش شرکت.

• • ارزیابی ارزش دارایی هایی که نگه داری شده، توسعه یافته، فروخته شده یا رها سازی می‌گردند.

  

• • • سرمایه گذاری برای جبران شکاف دانشی که مورد شناسایی قرار گرفته است.

  

• استقرار پرتفولیوی جدید دانش و تکرار دایمی چرخه(خاکاوند و دیگران، ۱۳۸۸).

یکی از مهمترین مؤلفه‌ ­های این مدل، بازببینی نگه داری حقوق انحصار معنوی در تحقیق و توسعه، به منظور ایجاد صرفه جویی در هزینه های شرکت، به شکل عینی است. در این مدل عامل فناوری به منظور شناسایی تاثیرات تلاش های تحقیق و توسعه منجر به خلق مالکیت فکری، مورد ارزیابی قرار ‌می‌گیرد. در این فرایند شاخص­ های چون: هزینه تحقیق و توسعه بر واحد پول حاصل از فروش، تعداد حقوق و امتیازات انحصار معنوی، درآمد به هزینه­ تحقیق و توسعه، هزینه نگهداری حقوق و امتیازات انحصار معنوی^[۶۷] بر واحد پول حاصل از فروش، هزینه­ چرخه­ پروژه بر واحد پول حاصل از فروش، مورد استفاده قرار ‌می‌گیرد. فرایند ارزیابی امتیازات و حقوق انحصار معنوی، فرآیندی گروه محور است که در آن اعضایی از بخش تحقیق و توسعه و بخش بازاریابی سازمان، به طور مستقیم ‌در مورد محصول تا مرحله رسیدن به قابلیت سودآوری فعالیت ‌می‌کنند.

بر پایه­ این تجربیات در کار تحقیقی مجزایی بر و نوین هال و همکارانش^[۶۸](۱۹۹۹)، به بررسی تفاوت میان حقوق انحصار معنوی و میزان ارجاعات ‌به این حقوق، به مثابه خروجی فن­آورانه و جریان اطلاعات پرداختند. نتایج بررسی در حوزه ارزش بازاری، شرکت‏هایی که از مالکیت حقوق انحصار معنوی برخوردار بودند، ‌به این نتیجه تحقیقی دست یافتند که شرکت‏هایی که ارجاع بیشتری به حقوق در انحصار معنوی شان صورت پذیرفته، از ارزش بیشتری نسبت به شرکت هایی که با همان تعداد مالکیت حقوق انحصار معنوی، اما با ارجاع کمتر یا بدون ارجاع برخوردارند. بر پایه­ این یافته، هال و همکارانش، میزان ارجاع به حقوق انحصار معنوی را نسبت به محاسبه تعداد حقوق انحصار معنوی، سنجه­ بهتری برای سنجش برون دادهای نوآوری تشخیص دادند.

مدل حسابداری آینده (ای – اف – تی – اف )

مدل حسابداری آینده جزو مدل های مستقیم سرمایه فکری است، که در سال ۱۹۹۸ میلادی توسط هامفری نش (۱۹۹۸)معرفی شده است^[۶۹]. در واقع این مدل، یک سامانه حسابداری ارزش افزوده، بر پایه­ جریآن‏های نقدینگی مورد تنزیل یافته در آینده^[۷۰] است. مبنایی که به طور گسترده ­ای در قیمت گذاری^[۷۱]، بودجه بندی سرمایه، ارزیابی، مطالعات سودآوری، تحلیل های اقتصادی و مالی به کار گرفته می‏ شود. به طور کلی در این مدل، درون دادها و برون دادها در قالب عناوین سنتی، چون: دارایی ها، بدهی ها و حقوق صاحبان سهام، اما با گستره­ی معنایی جدید مورد استفاده قرار می گیرند.

اساس ارزش در حسابداری آینده، ارزش جاری جریآن‏های نقدینگی مورد انتظار در آینده است که در هزینه بازار سرمایه تنزیل یافته اند. هزینه بازار سرمایه، نرخ بازدهی است که خریداران سهام پیش از خرید سهام شرکت، بدان احتیاج دارند. تفاوت میان ارزش حسابداری آینده در پایان یک دوره­ زمانی و ارزش حسابداری آینده، در آغاز دوره زمانی به عنوان ارزش افزوده طول زمان دوره در نظر گرفته می‏ شود. سایر تعاریف موجود در این مدل عبارتند از :

• • دارایی­ های حسابداری آینده: ارزش جاری تمام جریان های نقدینگی مورد انتظار در آینده درون شرکت.

• • بدهی­های حسابداری آینده: ارزش جاری تمام جریآن‏های نقدینگی مورد انتظار در آینده از شرکت.

• حقوق صاحبان سهام حسابداری آینده: تفاوت میان دارایی­ ها و بدهی های حسابداری آینده. از فرایند و نتیجه­ نهایی تعیین حقوق صاحبان سهام در حسابداری آینده برای کل شرکت، با عنوان ارزش گذاری شرکت یاد می­ شود. در واقع این مدل ارزش­های واقعی سهام‌داران را از طریق مکانیسم ارزش جاری مورد سنجش قرار می­دهد(خاکاوند و دیگران، ۱۳۸۸).

یکی از مزیت­های این مدل، ایجاد امکان اتخاذ دورنمای تصمیم گیری برای سازمان است. در واقع سامانه ارزش گذاری حسابداری آینده بر پایه­ ضوابط تصمیم گیری خود، امکان اتخاذ تصمیمات پیرامون تخصیص سرمایه، برای مدیران و یا سهام‌داران را فراهم می­ کند. از سویی دیگر مدل حسابداری آینده، به حداکثر سازی قابلیت پیش‌بینی در سازمان کمک می‌کند. ارزش افزوده محاسبه شده نیز، امکان سنجش رشد و پیشرفت سازمان را ایجاد می­ کند.

مدل سنجش ارزش گذاری جامع (آی – وی – ام )

مدل سنجش ارزش گذاری جامع ( مدل ارزش گذاری جامع ) جزو مدل های مستقیم سرمایه فکری است، که در سال ۱۹۹۸ میلادی توسط فیلیپ مک پیرسون معرفی شده است^[۷۲]. این مدل به سرعت مورد توجه شرکت‏های نرم­افزاری قرار گرفته و بر پایه­ آن، محصولاتی طراحی گردیده است. مدل سنجش ارزش­گذاری جامع، چارچوبی دوگانه و سلسله مراتبی از ارزش ها ایجاد می­ کند که توسط ارزش­های متقابل دیگر، ارزیابی می­شوند. پایه­ منطق استوار در این مدل، تمایزی است که میان سرمایه­ پولی، فیزیکی و فکری برقرار است. در این مدل سه سطح ارزش به منظور ترکیب ارزش­های مالی و نامشهود تعریف گشته است.

مدل سنجش ارزش گذاری جامع با هدف مدل سازی محیطی و به منظور تسهیل تصمیمات استراتژیک و مدیریت پیچیدگی ها طراحی گردیده است.

از آنجایی که، از ارتباط بین ارزش شرکت، سرمایه فکری و سنجه­ های پولی، برای ارزش­گذاری جامع کسب و کار در این مدل استفاده می­ شود، سه حوزه­ ارزشی مورد استناد در این مدل را می توان در قالب موارد زیر دانست:

• • ارزش ذاتی^[۷۳]: نمایانگر اثربخشی داخلی شرکت.

• • ارزش برونی^[۷۴]: که توسط اثربخشی خروجی شرکت سنجیده می‏ شود.

• ارزش ابزاری^[۷۵]: که تاثیرات خود را بر فضای رقابتی برای می‌گذارد.

این مدل تلاش می­ کند تا ارزش سراسری کسب و کار را که از خلال مجموع سرمایه­ فکری و جریآن‏های نقدینگی شرکت منعکس می­گردد، محاسبه کند. بر این اساس ارزش ترکیبی افزوده، برابر با ارزش پولی افزوده ترکیب شده و ارزش نامشهود افزوده خواهد بود(خاکاوند و همکاران ،۱۳۸۸).