بند سوم : نظارت شرعی…………………………………………………………………………………………………………۸۲

۲-۸-۱۰ مفهوم و مبانی نظارت قضایی……………………………………………………………………………………..۸۲

۲-۹- مفهوم اصل صلاحیت و پیوند آن با اصل تفکیک قوا……………………………………………………………..۸۳

۲-۹-۱ تفکیک قوا در حقوق اداری ………………………………………………………………………………………..۸۳

بند اول : مفهوم اصل صلاحیت ………………………………………………………………………………………………۸۴

بند دوم: اقسام صلاحیت ها…………………………………………………………………………………………………….۸۴

۲-۹-۲ معیار تفکیک صلاحیت اختیاری و تکلیفی ……………………………………………………………………۸۵

۲-۱۰- اصل قانونی بودن در حقوق اداری ……………………………………………………………………………..۸۶

۲-۱۰-۱ محتوا و منابع اصل قانونی بودن در حقوق اداری…………………………………………………………۸۶

۲-۱۰-۲ اصل قانونی بودن در رویه قضایی دیوان عدالت اداری…………………………………………………..۸۷

۲-۱۰-۳ دیوان عدالت اداری وایجاد حاکمیت قانون…………………………………………………………………..۸۷

۲-۱۰-۴ مبانی و بنیان های باز نگری قضایی دیوان عدالت اداری………………………………………………..۹۱

۲-۱۰-۵ نمونه های از ابطال آیین نامه ها ، مصوبات و….. توسط دیوان عدالت اداری…………………….۹۱

۲-۱۰-۶ دیوان عدالت اداری و حوزه مصون مانده از کنترل قضایی……………………………………………..۹۳

۲-۱۰-۷ اصل برابری و منع تبعیض در رویه قضایی دیوان…………………………………………………………۹۵

بند اول : جایگاه اصل برابری در دیوان عدالت اداری………………………………………………………………….۹۵

بند دوم: رانت مصداق بارز نقص اصل برابری………………………………………………………………………….۹۵

بند سوم: نمونه امتیاز ابطال شده توسط دیوان عدالت اداری ……………………………………………………….۹۵

۲-۱۰-۸ محدودیت های در قانون دیوان عدالت اداری………………………………………………………………۹۶

بند اول:محدودیت حق دادخواهی …………………………………………………………………………………………..۹۶

بند دوم: محدود نگری در جایگاه شاکی و مشتکی عنه……………………………………………………………….۹۷

۲-۱۱-دستگاه های نظارتی و نوع نظارت محوله به آن ها…………………………………………………………………..۹۸

۲-۱۲-هیئت های رسیدگی به تخلفات اداری و نظارت هیئت عالی نظارت ‌و دیوان……………………………..۹۸

بنداول:نظارت دیوان عدالت اداری بر آرای قطعی دادگاه های اداری…………………………………………….۱۰۰

بنددوم:صلاحیت وحدود اختیارات دیوان عدالت اداری که در ماده ۱۳قانون دیوان ………………………۱۰۰

بند سوم:صلاحیت دیوان عدالت اداری در رابطه با شاکی،خواندهوموضوع دعاوی………………………..۱۰۱

بند چهارم: تعریف دادگاه اختصاصی اداری……………………………………………………………………………..۱۰۲

فصل سوم:پیشگیری های کیفری از جرایم اداری

۳-۱- واکنش های کیفری در برابر جرم………………………………………………………………………………………۱۰۵

۳-۱-۱ جرم انگاری……………………………………………………………………………………………………………۱۰۶

بند اول: جرم انگاری ابتدایی………………………………………………………………………………………………….۱۰۹

بند دوم: جرم انگاری تکمیلی………………………………………………………………………………………………..۱۰۹

بند سوم : جرم انگاری مرتبط………………………………………………………………………………………………..۱۱۰

۳-۱-۲ مسولیت ها………………………………………………………………………………………………………………۱۱۱

بند اول : مفهوم مسولیت……………………………………………………………………………………………………….۱۱۲

بند دوم : مسولیت در قرآن کریم …………………………………………………………………………………………..۱۱۳

بند سوم: مسولیت اخلاقی ……………………………………………………………………………………………………۱۱۵

بند چهارم : مسولیت اجتماعی……………………………………………………………………………………………….۱۱۶

بند پنجم : مفاهیم مسولیت کیفری………………………………………………………………………………………….۱۱۶

بند ششم : مقایسه مسولیت با تکلیف …………………………………………………………………………………….۱۱۷

بند هفتم : تفاوت مسولیت با مجرمیت……………………………………………………………………………………۱۱۹

بند هشتم: اختلاف میان مسولیت و قابلیت انتساب…………………………………………………………………..۱۱۹

۳-۱-۳ سابقه تاریخی مسولیت………………………………………………………………………………………………۱۱۹

بند اول: مسولیت کیفری در قدیم الایام………………………………………………………………………………….۱۲۱

بند دوم: مسولیت کیفری در ایران باستان ………………………………………………………………………………..۱۲۴

بند سوم : مسولیت کیفری در روم باستان……………………………………………………………………………….۱۲۵

بند چهارم: مسولیت کیفری در ایران معاصر……………………………………………………………………………۱۲۶

۳-۱-۴ مسولیت کیفری در اسلام…………………………………………………………………………………………..۱۲۸

بند اول : تعریف و خصوصیات مسولیت کیفری در اسلام…………………………………………………………۱۲۸

بند دوم : اصول حاکم بر مسولیت کیفری در اسلام…………………………………………………………………..۱۳۱

۳-۱-۵ مسولیت کیفری در مقررات جزایی ایران……………………………………………………………………..۱۳۶

بند اول: مسولیت در قانون مجازات عمومی مصوب ۱۳۰۴٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫۱۳۶

بند دوم : مسولیت در قانون اقدامات تامینی مصوب ۱۳۳۹٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫۱۳۷

بند سوم : مسولیت در قانون مجازات عمومی اصلاحی ۱۳۵۲٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫۱۳۸

بند چهارم: مسولیت در قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۰٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫۱۳۸

۳-۱-۶ ارکان مسولیت کیفری……………………………………………………………………………………………….۱۳۹

۳-۱-۷ مسولیت کیفری دولتمردان ………………………………………………………………………………………..۱۴۲

۳-۲- مجازات ها ……………………………………………………………………………………………………………………۱۴۲

۳-۲-۱نوع و میزان مجازات ها………………………………………………………………………………………………۱۴۲

۳-۲-۲ سرعت و حتمیت در رسیدگی و اجرای مجازات ها…………………………………………………….۱۴۴

۳-۲-۳ایجاد آیین دادرسی ویژه مراجع قضایی تخصصی ………………………………………………………….۱۴۵

۳-۲-۴ مجازات های اصلی…………………………………………………………………………………………………..۱۴۶

۳-۲-۵ مجازات های تعزیری مقرر برای اشخاص حقیقی در قانون جدید مجازات اسلامی…………۱۵۱

۳-۲-۶ مجازات های تکمیلی و تبعی……………………………………………………………………………………..۱۵۲

بند اول: انتشار حکم محکومیت ……………………………………………………………………………………………۱۵۳

بند دوم:سلب امتیازات………………………………………………………………………………………………………….۱۵۳

بند سوم: مجازات انفصال موقت و دایم از خدمات عمومی ………………………………………………………۱۵۴

۳-۲-۷ مجازات های تبعی……………………………………………………………………………………………………۱۵۵

۳-۲- ۸ رویکرد ارفاقی………………………………………………………………………………………………………..۱۵۵

بنداول : معاذیر قانونی معاف کننده وتخفیف دهنده………………………………………………………………….۱۵۵

۳-۲-۹ کیفیات مخففه………………………………………………………………………………………………………….۱۵۷

۳-۲-۱۰ اجرای حکم…………………………………………………………………………………………………………..۱۵۷

۳-۲-۱۱ واکنش غیر سرکوب گرانه ……………………………………………………………………………………..۱۵۹

۳-۲-۱۲ اقدامات اداری انتظامی…………………………………………………………………………………………….۱۵۹

۳-۲-۱۳ پاسخ های مدنی(حمایت ز بزه دیدگان فساد)…………………………………………………………….۱۶۰

• سطح معنی‌داری آزمون تجربه کار کاربران با سیستم‌های اطلاعاتی حسابداری برابر با ۰۰۱/۰ و کمتر از ۰۵/۰ و ضریب همبستگی ۶۸۹/۰ و مثبت است؛ ‌بنابرین‏ نمی‌توان گفت که بین تجربه کار با سیستم کاربران و اثربخشی سیستم‌های اطلاعاتی حسابداری رابطه‌ای وجود ندارد. نتایج این آزمون با نتیجه تحقیق دهقان‌زاده مطابقت دارد.

۵-۳-نتیجه‌گیری فرضیه اصلی دوم

سطح معنی‌داری آزمون دانش و مهارت کامپیوتری و دانش و مهارت حسابداری مدیران بیشتر از ۰۵/۰ است؛ ‌بنابرین‏ می‌توان گفت که بین دانش و مهارت کامپیوتری و حسابداری مدیران و اثربخشی سیستم‌های اطلاعاتی حسابداری رابطه‌ای وجود ندارد. (در سطح اطمینان ۹۵%). نتایج این تحقیق با تحقیق حیدری و دیگران و جمشیدی مغایر است؛ و با نتیجه پایان‌نامه کارشناسی ارشد دهقان‌زاده مطابقت دارد.

سطح معنی‌داری تعهد و التزام مدیران برابر ۰۰۰/۰ و کمتر از ۰۵/۰ است و ضریب همبستگی آن مثبت و برابر با ۸۲۷/۰ ‌بنابرین‏ نمی‌توان گفت که بین تعهد و التزام مدیران در خرید و استفاده از سیستم‌ها و اثربخشی سیستم‌های اطلاعاتی حسابداری رابطه‌ای وجود ندارد (در سطح اطمینان ۹۹%).

به نظر می‌رسد بیش از آن‌که دانش و مهارت حسابداری و کامپیوتری مدیران و کاربران در موفقیت و اثربخشی سیستم‌ها تأثیر داشته باشد. تعهد و التزام مدیران و کاربران و تجربه کار با سیستم‌های اطلاعاتی بر اثربخشی سیستم‌ها تأثیرگذار است.

۵-۴- نتیجه‌گیری فرضیه اصلی سوم

سطح معنی‌داری آزمون‌های آماری امنیت سیستم، پشتیبانی سیستم، بهای تمام‌شده سیستم و انعطاف‌پذیری سیستم‌ها برای بررسی رابطه بین ویژگی سیستم‌ها و اثربخشی سیستم‌های اطلاعاتی حسابداری کمتر از ۰۵/۰ است و ضریب همبستگی همگی آن‌ ها مثبت است؛ ‌بنابرین‏ نمی‌توان گفت که بین امنیت، پشتیبانی، بهای تمام‌شده، انعطاف‌پذیری سیستم‌ها و اثربخشی سیستم‌های اطلاعاتی حسابداری رابطه‌ای وجود ندارد. نتایج مربوط به انعطاف‌پذیری سیستم با نتیجه پژوهش خواجوی و جوریابی مطابقت دارد.

۵-۵- نتیجه‌گیری فرضیه اصلی چهارم

سطح معنی‌داری آزمون‌های آماری یکپارچگی و فراگیر شدن سیستم‌ها کمتر از ۰۵/۰ و ضریب همبستگی آن‌ ها مثبت است؛ ‌بنابرین‏ نمی‌توان گفت که بین یکپارچگی و فراگیر شدن سیستم‌ها و اثربخشی سیستم‌های اطلاعاتی حسابداری رابطه‌ای وجود ندارد.

1. 1. Accounting Information Systems (AIS)↑

1. 1. Survey Research ↑

1. 1. Descriptive Research ↑

1. 1. Hall ↑

1. 1. Gelinas ↑

1. 1. Effectiveness ↑

1. 1. Information Systems ↑

1. 1. Esteves ↑

1. 1. James ↑

1. 1. Data &Information ↑

1. 1. Systems & Methods ↑

1. 1. Human Resources ↑

1. 1. Material Resources ↑

1. 1. Financial Resources ↑

1. 1. Management ↑

1. 1. Organization Structure ↑

1. 1. Technology ↑

1. 1. Customer ↑

1. 1. Competilors ↑

1. 1. Manufactorer ↑

1. 1. Suppliers ↑

1. 1. Regulatory Agencies ↑

1. 1. American Accounting Association ↑

1. 1. Effectivness ↑

1. 1. User- Information Satisfaction ↑

1. 1. Nicolaou ↑

1. 1. Reliability ↑

1. 1. Relevance ↑

1. 1. Comparability ↑

1. 1. Understandability ↑

1. 1. Time liness ↑

1. 1. Andreas I. Nicolaou ↑

1. 1. Jain Guan ↑

1. 1. Validity ↑

1. 1. Reliability ↑

1. 1. Cronbach`s Alpha ↑

1. 1. Spearman Coefficient ↑

۲-۱-۵٫ نظریه های سازمان سالم

از دیدگاه دیویس زمانی سازمان سالم است که کارکنان احساس کنند کاری سودمند بجای می آورند و به سلامت روانی آنان کمک شود و به احساس رشد و پرورش شخصی دست می‌یابند. آنان بیشتر کاری شوق انگیز را که خشنودی درونی و روانی آنان را فراهم آورد، دوست دارند و می‌پذیرند. آنان می خواهند که سخنان شان شنیده شده و با آنان چنان رفتار شود که گویی هر ‌یک دارای ارزش وجودی خاصی هستند. آنان می خواهند که اطمینان ‌یابند سازمان به راستی برای نیازها و مشکلات آنان دلسوزی می‌کنند (شهسواری و همایی، ۱۳۸۲، ص۱۳۰۹).

هوی و میسکل (۲۰۰۵) معتقدند که هر سازمانی برای این که اثربخش باشد، قبل از هر چیز بایستی بتواند در شرایط بحرانی ضمن انطباق و سازش با محیط متغیر و مقابله با هر مشکلی، بهترین منابع خود را به کار گرفته و با نیروهای تهدید کننده خارجی به طور موفقیت آمیز برخورد کند و نیروی آن ها را در جهت هدف اصلی سازمان هدایت کند و همواره با حفظ توانایی‌ها و پایداری خود، آن را رشد و توسعه دهد و به تعبیری دیگر، از سلامت سازمانی برخوردار باشد (شریعتمداری، ۱۳۸۸، ص۱۳۰).

گلدمن اسکایلر ‌یک مدل جدید سلامت سازمانی بر پایه نوع دوستی و نظریه سیستم‌های ‌یک پارچه حیات پیشنهاد می‌کند. او معتقد است آنچه سلامت سازمانی را از نظر ذی نفعان سازمان ایجاد می‌کند، ممکن است به طور کامل توسط رهبری سازمان برنامه ریزی نشده و قدردانی نشود. گاهی اشخاصی وجود دارند که در سازمان قدرت رسمی ندارند و از طرف رهبر هم قدردانی نمی شوند، اما در ‌یک دوره زمانی مشخص ‌یک اختلاف اساسی در تجربه ذی نفعان سازمان ایجاد می شود. گرمی و پیوستگی آن ها با دیگران نه از لحاظ سلامت فرایندها و ساختارهای آن، بلکه از لحاظ اختلافی که در تجربه افراد نسبت به احساس مشارکت آن ها در سازمان ایجاد می‌کند، می‌تواند منجر به سالم تر شدن سازمان شود (انصاری و همکاران، ۱۳۸۸، ص۴۸).

در دیدگاه سیستم ارگانیک، همان طور که سلامت اندام‌های مختلف در‌ یک موجود زنده مهم است، افراد و رضایت آن ها از اهمیت و ارزش برخوردار بوده و واژه هایی از قبیل سلامت و بیماری سازمان، سازمان فعال و پر انرژی، سازمان تنبل و ضعیف، سازمان تند و سریع و غیره به کار گرفته می شود. در این نگرش همان طور که برای هر موجود زنده، بقاء و رشد مهم است، برای ‌یک سازمان‌ یا شرکت نیز رشد آن از اهداف اصلی بشمار می رود (پورکیانی و حری به نقل از بنی اسدی، ۱۳۷۶، ص۱).

براون سلامت سازمانی را تحت عناوینی نظیر سلامت انسان، جسم، ذهن و روح تعریف ‌کرده‌است. بدن به ساختار، طرح سازمانی، استفاده از قدرت، فرایندهای ارتباط و توزیع کار اشاره می‌کند؛ ذهن به چگونگی باور زیردستان، اهداف، سیاست‌ها، رویه‌های اجرا شده، چگونگی رفتار با اعضاء و چگونگی آموزش اشاره دارد و روح، هسته مرکزی سازمان است (ایرفنر و ارستین ^[۳۹]۲۰۰۸). سلامت سازمانی مفهومی است که به بازتاب اثربخشی سازمان در محیط‌های مختلف و چگونگی واکنش به تغییرات در این شرایط بسط داده شده است (کاکس و‌هاواراث^[۴۰] ۱۹۹۰ و سابانسی^[۴۱] ،۲۰۰۹).

از نظر لنچیونی^[۴۲]، سازمان سالم سازمانی است که سیاست بازی و سردرگمی در آن کمتر راه دارد، روحیه و بهره وری در آن بالا است، میزان جابجایی نامطلوب نیروی کار در آن کمتر است و در مقایسه با سازمان بیمار، هزینه کمتری صرف گزینش می شود. وی برای سازمان‌های سالم چهار اصل را مطرح می‌کند: ایجاد و نگهداری ‌یک تیم متحد برای رهبری، ایجاد شفافیت در سازمان، بازگویی اهمیت شفافیت سازمانی، تقویت شفافیت سازمانی به کمک تدبیرهای انسانی.

1. 1. ساخت‌یک تیم رهبری منسجم
      سازمان به سادگی نمی تواند سالم باشد اگر کارکنان در آن با هم منسجم نباشند. در هر نوع سازمان، از‌ یک شرکت تا ‌یک بخش در درون این شرکت، از شرکت‌های کوچک و کارآفرین تا ‌یک کلیسا‌ یا ‌یک مدرسه، اختلال بالا به ناچار منجر به عدم سلامت در سراسر آن سازمان می شود.

1. شفاف سازی
   رفتار منسجم، تیم رهبری ‌یک سازمان سالم باید معتقد و متعهد به پاسخ‌های سوالات ساده و اساسی زیر باشد:

• • چرا ما وجود داریم؟

• • چگونه رفتار کنیم؟

• • چه باید انجام دهیم؟

• • چگونه موفق خواهیم شد؟

• • در حال حاضر چه چیز مهم است؟

• چه کسی باید چه کاری انجام دهد؟

بدون شک این مسایل اساسی می‌تواند بین رهبران وجود داشته باشد.

1. 1. شفافیت بالای ارتباط
      هنگامی که‌ یک رهبر، تیمی با انسجام رفتاری به وجود می آورد و به وضوح و روشنی بارها ‌به این سوالات پاسخ می‌دهد، پس از آن به وضوح با علاقه بارها پاسخگوی ارتباط بین کارکنان است، وقتی شفافیت تقویت شود ارتباطات قوی تر می شود.
      قابل توجه این که، رهبران نباید برای تقویت و شفاف سازی ارتباط تفویض اختیار و مسئولیت کنند. در عوض، آن ها باید مطمئن شوند که همه کارکنان سازمان به نحو مستمر اهمیت انجام وظایف اصلی خود را به خاطر دارند.

1. تقویت شفافیت

در نهایت، در سیستم‌های غیر بوروکراتیک که با مردم مواجه اند به منظور تداوم سلامت سازمان، رهبران باید چند نکته اساسی را، در انجام فرایند استخدام، مدیریت عملکرد، شناسایی و پاداش، اخراج کارمند به وضوح مشخص کنند (انصاری و همکاران، ۱۳۸۸، ص۹).

دست‌یافتن به‌ یک فضای سازمانی سالم کاری بلند مدت است. مدیران باید روش سرمایه گذاری در فضای سازمانی را در پیش گیرند؛ بدین معنی که آنان فضای سازمانی را در بلند مدت چون سرمایه سازمانی به شمار آورند (دیویس و نیواسترام، ۱۳۷۷). سلامت سازمانی اقدامی اصلاحی و آنی در سطوح پایین (اجرایی) سازمان نیست بلکه تفکری اصولی و ریشه ای است که باید ضرورت ایجاد فضای کاری سالم احساس گردد تا اقدامی در جهت آن صورت گیرد و در ادامه باید این سوالات از خود پرسیده شود که: آیا سازمانی که در آن مشغول به فعالیت هستیم سازمانی با مشخصات و مؤلفه‌‌های سازمان سالم مطابقت دارد ‌یا خیر ؟ و آیا ضرورت انجام اقداماتی در جهت ایجاد سلامت سازمانی احساس می شود‌ یا خیر ؟ سپس می بایست تحقیقات بنیادینی توسط گروهی از کارشناسان خبره (درون سازمانی و برون سازمانی) در جهت شناسایی نشانه های ضعف سلامت سازمانی صورت گیرد که این مهم بدون پشتیبانی مدیران عالی سازمان، کاری عبث و بی فایده می کند زیرا نتایج تحقیقات در نهایت باید تسلیم مدیران عالی جهت انجام اقدامات لازم می‌گردد (درستکار و محمدی، ۱۳۸۶، ص۴۲-۴۶).

۲-۱-۶٫ مؤلفه‌‌های سلامت سازمانی

لطیفی و کیانی در پژوهشی، مؤلفه‌‌های سلامت سازمانی، که توسط صاحب‌نظران علم مدیریت بیان شده است، را به سه دسته اصلی تقسیم می‌کنند:

1. 1. شاخص‌های ورودی: شامل قابلیت جذب منابع مالی، رضایت تامین کنندگان^[۴۳]، قابلیت جذب نیروی انسانی شایسته، و گیرنده‌های حساس اطلاعاتی.

1. 1. شاخص‌های فرایندی: شامل آموزش، فرهنگ سازمانی، سطح تکنولوژی، نگرش بلند مدت، انسجام، نوآوری، و تمرکز ^[۴۴].

1. شاخص‌های خروجی: سود، رضایت جامعه، وفاداری مشتریان، چرخش کادر ^[۴۵]، ارزش سهام، نیروی انسانی پرورش‌یافته (قابلیت جایگزینی)، و کیفیت محصول (خائف الهی و همکاران، ۱۳۸۸، ص۸-۹).

نمودار ۲-۲٫ شاخص‌های سلامت سازمانی با رویکرد فرایندی

۲-۴- انواع مداخلات مبتنی بر ذهن آگاهی

۲-۴-۱ ذهن آگاهی مبتنی بر کاهش استرس

در حال حاضر رایجترین روش، آموزش ذهن آگاهی مبتنی بر کاهش استرس (MBSR) می‌باشد، که سابق بر این تحت عنوان برنامه کاهش استرس و تن‌آرامی شناخته می‌شد (کابات زین، ۱۹۸۲، ۱۹۹۰). این روش در ساختار طب‌رفتاری^[۱۳۷] و برای دامنه وسیعی از افراد مبتلا به اختلالات مرتبط با استرس و درد مزمن طراحی شد. روش مذکور، به شکل یک برنامه ۸ تا ۱۰ هفته‌ای برای گروه‌هایی که بیش از ۳۰ شرکت‌کننده دارند، اجرا می‌شود. به علاوه، جلسات به طور هفتگی و هر جلسه حدود ۵/۲-۲ ساعت برگزار می‌گردند. دستور جلسات شامل تمرین مهارت‌های مراقبه، بحث ‌در مورد استرس، روش‌های مقابله‌ای و تکالیف خانگی می‌باشند. برای مثال، وارسی بدنی تمرینی است که در آن شرکت‌کنندگان روی زمین دراز می‌کشند و با چشمان بسته توجه خود را به طور متوالی روی نقاط مختلف بدن معطوف می‌سازند، و احساسات مربوط به هر ناحیه از بدن به دقت مشاهده می‌گردند. در مراقبه نشسته^[۱۳۸]، شرکت‌کنندگان در یک حالت آرام و کاملاً بیدار با چشمان بسته به حس‌های تنفس تمرکز می‌کنند. از ژست‌های یوگا، برای آموزش حضور ذهن از حس‌های بدنی نیز استفاده می‌شود. هم چنین، شرکت‌کنندگان، حضور ذهن داشتن را در طول فعالیت‌های روزمره نظیر پیاده‌روی، ایستادن، و خوردن به کار می‌گیرند.

شرکت‌کنندگان در MBSR جهت تمرین این مهارت‌ها خارج از جلسات گروهی، روزانه حداقل ۴۵ دقیقه، و شش روز در هفته آموزش می‌بینند. کاست‌های شنیداری در اوایل درمان به کار می‌روند، اما پس از چند هفته، شرکت‌کنندگان ترغیب می‌شوند تا بدون کاست تمرین کنند. در کلیه تمرینات حضور ذهن، شرکت‌کنندگان آموزش می‌بینند تا بر فعالیت‌های خود (نظیر تنفس یا پیاده‌روی) تمرکز کنند و در هر لحظه از احوال خود آگاه باشند و هرگاه هیجانات، حس‌ها یا شناخت‌ها پردازش می‌شوند، بدون قضاوت مشاهده کنند. (کابات زین، ۱۹۸۲).

۲-۴-۲ شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی

در سال ۱۹۹۱ برنارد و تیزدل^[۱۳۹] یک نظریه چند سطحی از ذهن خلق کردند که نظام‌های متعامل شناختی^[۱۴۰] یا ICS نام‌گذاری شد. الگوی ICS بر اساس این نظریه برنارد و تیزدل قرار دارد که ذهن دارای وجوه چندگانه­ای است که مسئول دریافت و پردازش اطلاعات جدید به صورت شناختی و هیجانی هستند. نظریه برنارد و تیزدل آسیب پذیری فرد نسبت به افسردگی را همبسته با این می‌داند که فرد به چه مقدار بر فقط یکی از وجوه ذهن تکیه می‌کند و سهواً دیگر وجوه را متوقف می‌کند. دو وجه اصلی ذهن شامل وجه انجام دادن و وجه بودن است. وجه انجام دادن به نام وجه گردنده^[۱۴۱] نیز شناخته می‌شود. این وجه بسیار هدف مدار است و وقتی برانگیخته می‌شود که ذهن بین چیزهایی که وجود دارد و چیزهایی که خواسته می‌شود عدم مطابقت ببیند. وجه دوم ذهن، وجه بودن است که بر به دست آوردن هدف خاصی متمرکز نیست، بلکه بر پذیرش و راه دادن به آنچه هست بدون فشار آنی بر تغییر آن تأکید دارد. مؤلفه اصلی مدل ICS آگاهی فراشناختی^[۱۴۲] است. آگاهی فراشناختی توانایی یعنی اینکه فرد بتواند به جای آنکه افکار و احساسات منفی را بخشی از خویشتن خود بداند، آن ها را به عنوان وقایعی تجربه کند که در حال گذر از پرده ذهن هستند. هنگامی که وضعیت‌های استرس آمیز زندگی پیش می‌آید افرادی که آگاهی فراشناختی بالایی دارند می‌توانند از افسردگی و الگوهای تفکر منفی آسان­تر دوری کنند. آگاهی فراشناختی عموماً از طریق توانایی فرد برای نامتمرکز شدن^[۱۴۳] است. نامتمرکز شدن توانایی ادراک افکار و احساسات به عنوان وقایع ناپایدار و قابل مشاهده در ذهن است.

بر اساس مدل برنارد و تیزدل سلامت روانی با توانایی فرد برای رهایی از درگیری با یک وجه ذهن و حرکت بین وجوه مختلف ذهن مرتبط است. ‌بنابرین‏ افرادی در بهترین حالت هستند که می‌توانند بر اساس شرایط محیطی با انعطاف پذیری از وجهی به وجه دیگر ذهن حرکت کنند. مدل ICS بیان می‌کند که شایسته‌ترین وجه ذهن وجه بودن است چون منجر به تغییر هیجانی پایدار می‌شود. ‌بنابرین‏ شناخت درمانی برای جلوگیری از عود افسردگی باید این وجه از ذهن را توسعه بدهد. این نظر پردازی تیزدل را به خلق MBCT راهنمایی کرد، شیوه ای که وجه بودن را توسعه می‌دهد.

شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی^[۱۴۴] (MBCT) نوعی رواندرمانی است که برای جلوگیری از عود افسردگی طراحی شده است، مخصوصاً در افرادی که دچار اختلال افسردگی عمده هستند. در این سبک درمانی از شیوه ­های رفتاردرمانی شناختی^[۱۴۵] (CBT) سنتی استفاده شود به علاوه راهبردهای جدیدتر روانشناختی نظیر ذهن آگاهی و مراقبه توجه آگاهانه استفاده می‌شود. شیوه ­های شناختی شامل آموزش مراجع درباره افسردگی است. راهبردهای مبتنی بر ذهن آگاهی متمرکز بر آگاهی از افکار و احساسات و پذیرش آن ها در مقابل اتصال و واکنش به آن ها‌ است. مثل CBT، MBCT مبتنی بر این نظریه است که وقتی افرادی که سابقه افسردگی دارند پریشان می‌شوند، دوباره در ذهن­شان فرایندهای خودکار شناختی ظاهر می‌شود که یک اپیزود افسردگی را راه می‌اندازد. هدف MBCT بر هم زدن این فرایندهای خودکار شناختی و آموزش به مراجعان برای کمتر واکنش نشان دادن به محرک‌های وارد شده به فکر است، همچنین این هدف نیز دنبال می‌شود که مراجع پذیرش و مشاهده بدون قضاوت آن محرک‌ها را بیاموزد. این تمرین ذهن آگاهی مراجعان را یاری می‌کند تا به فرایندهای شناختی به هنگام وقوع توجه کنند و واکنش خود را بیشتر به صورت تعمق دربیاورند. به هر حال درمان‌های مبتنی بر ذهن آگاهی به واسطه اینکه به هر دو بعد جسمانی و ذهنی می­پردازند دارای اثر بخشی بالایی برای درمان برخی اختلالات روانی و بیماری‌های جسمانی هستند. تکنیک­های ذهن آگاهی جزء مؤثری از درمان اختلالات اضطرابی (کابات زین و همکاران، ۱۹۹۲؛ میلر، فیلتچر^[۱۴۶] و کابات زین، ۱۹۹۵)، افسردگی عودکننده (سگال و همکاران، ۲۰۰۲)، اختلال شخصیت مرزی (لینهان^[۱۴۷]، ۱۹۸۷)، سوء مصرف مواد^[۱۴۸] (مارلات^[۱۴۹]،۲۰۰۲)، مدیریت درد مزمن^[۱۵۰] (ریبل، گریسون، برینارد و رزنزویگ^[۱۵۱]، ۲۰۰۲)، مقابله بیماران با سرطان (اسپکا، کارلسون، گودی و آنگن^[۱۵۲]، ۲۰۰۰؛ ترگ و لوین^[۱۵۳]، ۲۰۰۲) و بسیاری از اختلالات دیگر هستند.

۲-۴-۳ ذهن آگاهی مبتنی برافزایش رابطه

روش­های مراقبه ذهن آگاهی موجب پرورش هشیاری بیشتر، سهولت و کشف تازه در تمام تجربیات زندگی می‌گردد و هدف نهایی این کار، افزایش دسترسی به منابع ذاتی لذت، دلسوزی و روابط می‌باشد. تکنیک­های ذهن آگاهی برای ارتقا زمینه افکار و احساساتی استفاده می شود که واکنش به موقعیت را تسهیل می‌کند. با تمرین مهارت­ های هشیاری لحظه به لحظه، مردم می ­توانند به بصیرتی در الگوهای افکار، احساسات و روابط با دیگران دست یابند و همچنین می ­تواند به واکنش­های مفیدی در واکنش خودکار به مسائل دست یابند ( تیزدل و همکاران، ۲۰۰۰).

خانواده به عنوان کوچک‏ترین واحد اجتماعی، اساس تشکیل جامعه و حفظ عواطف انسانی است و یکی از عوامل مؤثر در رفتار فرد، به حساب می ‏آید.خانواده نظم و ترتیب دهنده اعمال فرد از لحاظ کلی و محیط طبیعی، کانون محبت و پشتیبان همیشگی در جنبه­ های مختلف حیات فردی است. به همین علّت نقش آن در زندگی فرد روز به روز افزایش می‏یابد.وقتی الگوهای خانواده برای رسیدن به هدف‏ها سودمند باشد، خانواده از نظر کارکردی، کارآمد خواهد بود اما وقتی این الگوها سودمند نباشد و تعامل، همراه با استرس و رفتارهای بیمارگونه صورت گیرد، خانواده چهره‏ای ناکارآمد می‏یابد (بهبودی، هاشمیان، شریفی و نوابی، ۱۳۸۸).

سنگ بنای خانواده ازدواج است. ازدواج، نیازمند همکاری، همدلی، وحدت، علاقه، مهربانی، بردباری و مسئولیت پذیری است.زندگی مشترک با این باور که تنها مرگ می‏تواند ما را از یکدیگر جدا کند شروع می‏ شود و زوجین هم، حداقل در آغاز زندگی مشترک خود نسبت به آن اعتقاد کامل دارند. اما واقعیت چیز دیگری است، زندگی مشترک تحت تاثیر عوامل متعددی قرار می‌گیرد که پاره ای از آن‏ها ممکن است زوجین را به طرف اختلاف و درگیری، جدایی روانی و حتی طلاق سوق دهد. تحقیقات مختلف نشان داده است که یکی از مهمترین عوامل مشکل ساز، اختلال در ارتباط یا به عبارتی اختلال در فرایند تفهیم و تفاهم است (فرهنگی، ۱۳۷۹).

طلاق به معنای پایان زندگی مشترک بین زوجین و جدایی فیزیکی آنان پس از جدایی روحی و عاطفی قلمداد می‏ شود. در این مورد زوجین بنا بر مقتضیات روحی، اجتماعی و اقتصادی به انتخاب سبک جدیدی از زندگی می‌پردازند که ممکن است با روش گذشته زندگی آنان تفاوت ماهیتی داشته باشد. به طور کلی جدایی و طلاق با ناخرسندی همراه است و شرایط روحی و عاطفی زن و مرد و نگرش‌های اجتماعی به آنان را تحت الشعاع قرار می‏ دهد، بروز مشکلاتی همچون اضطراب، افسردگی، تنش‌های روحی، بیماری‏های جسمی، انزوا، ترس‌های مرضی و غیره از جمله ابعاد روانی طلاق می‏ باشد (جنویو^[۱]، ۱۹۹۲).

نقش خانواده در شکل‏گیری یا تداوم ویژگی‏های شخصیتی بسیار شناخته شده است و حجم عظیمی از یافته های پژوهشی نیز از این موضوع حمایت می‏ کنند (رایان، ریچارد، ردینگ و آیلین^[۲]، ۲۰۰۴). طلاق نیز از جمله آسیب‏هایی است که بر کارکرد خانواده تاثیر داشته و متقابلا از کارکرد خانواده تاثیر می‏پذیرند و به لحاظ ایجاد مشکلات اجتماعی فراوان و انگ اجتماعی،از بعد سلامت روانی و اجتماعی وضعیت افراد را متاثر کرده و منجر به بروز مشکلات عدیده در فعالیت‏های مفید و علایق افراد می‏ گردد (آرندا و آیرین^[۳]، ۲۰۰۴).

یکی از عوامل مهم که در سال‌های اخیر به آن توجه شده است و بر روی رضایت زناشویی تاثیر دارد؛ سبک دلبستگی است یعنی تجارب اولیه فرد با والدین و یا نوع رابطه عاطفی فرد با والدین خود در دوران کودکی. برخی از مطالعات تلاش کرده‌اند ‌به این سوال پاسخ دهند که چگونه تجارب اولیه فرد در دوران کودکی می‏تواند وی را در بزرگسالی تحت تاثیر قرار دهد (سیمپسون و رولز^[۴]، ۱۹۹۸).

سبک دلبستگی از جمله ویژگی‏هایی است که بر کارکرد خانواده تاثیر داشته و متقابلا از کارکرد خانواده تاثیر می‏پذیرد.دلبستگی پیوند عاطفی عمیقی است که با افراد خاص در زندگی خود برقرار می‌کنیم، به طوری که وقتی با آن ها تعامل می‌کنیم، احساس نشاط کرده و هنگام استرس از این که در کنار آن ها هستیم، احساس آرامش می‌کنیم (برک^[۵]، ۲۰۱۰). به عبارت دیگر، دلبستگی یک رابطه نزدیک عاطفی است که در آن رابطه، مشخص احساس امنیت می ‏کند (بالبی، ۱۹۸۰). کودکان از نیمه دوم اولین سال زندگی، به افراد آشنایی که نیازهای آنان را برآورده می‏ کنند، دلبسته می ‏شوند. فروید اولین کسی بود که بیان داشت، پیوند عاطفی کودک با مادر پایه واساس تمامی روابط بعدی اوست. اما نظریه روان کاوی، تغذیه را شرط اولیه پیوند عاطفی نوزاد با مادر می‏داند (برک، ۲۰۱۰).

امروزه، نظریه ی دلبستگی در افراد بزرگسال، مرکز توجه روابط هیجانی عمده بوده و می‏تواند چارچوبی سودمند را در راستای مفهوم سازی و شیوه های درمانی در ارتباط با بزرگسالان مشکل دار ارائه دهد و نظریه‏ی دلبستگی بزرگسالان به عنوان یکی از مراکز توجه مشاوران در زمینه‌های مشاوره با افرادی است که روابط بین فردی معیوبی را تجربه می‌کنند (اردمن و کافری، ۲۰۰۳). اثرات دلبستگی، نه تنها بر روی روابط بین فردی بلکه در زمینه‏ آسیب شناسی روانی افراد بزرگسال حایز توجه است. رخدادهایی که در ارتباط با دلبستگی کودک بود، به گونه ای غیرمستقیم می‏تواند جنبه هایی از احساس و افکار فرد بزرگسال را نیز شامل شود. سبک های دلبستگی بر روی تفکر، احساس و خاطرات افراد بزرگسال اثر گذاشته و به عنوان یکی از عواملی شناخته می‌شود که در تشخیص آسیب شناسی روانی، چشم اندازهای نوینی را منعکس ساخته اند (کاسیدی و شاور، ۱۹۹۹).

والدین نخستین و مهم ترین نقش را در دلبستگی فرزندان دارند و نوع دلبستگی فرزندان به عنوان جزء مهمی از شخصیت، تعاملات بعدی آن ها را تحت تاثیر قرار می‏ دهد. این که والدین چه شیوه تربیتی داشته باشند نتایج کاملاً متفاوتی برای دلبستگی فرزندان خواهد داشت ( پلرین^[۶]، ۲۰۰۵).

علاوه بر سبک دلبستگی، عزت نفس نیز از جمله ویژگی‏هایی است که از یک طرف متاثر از خانواده است و از طرف دیگر بر خانواده تأثیر می‏ گذارد. عزت نفس عبارت از میزان ارزشی است که فرد برای خود قائل است. برخی از پژوهشگران بر این باورند که باید بین عزت نفس و مفهوم از خود تفاوت قائل شد. زیرا عزت نفس بیشتر ارزشیابی انفعالی از خود است، عزت نفس به چگونگی احساس فرد درباره ویژگی‏های مختلف خود مرتبط می‏ شود.

راجرز (۱۳۶۹) عزت نفس را عبارت از ارزیابی مداوم شخص نسبت به ارزشمندی خویش می‏داند و در صورتی که افراد خود را موجوداتی ارزشمند بدانند، زودتر خود را محقق خواهند ساخت، کوپر اسمیت (۱۹۶۷) معتقد است که عزت نفس قابل تعریف و اثبات شدنی است و می‏توان آن را به صورت بازخوردهای ارزشیابی کننده فرد نسبت به خود محسوب کرد. این باز خوردها در ارتباط با توانمندی ها، ارزش‌ها، تأیید یا عدم تائیدها و مؤثر بودن می‏ باشند.

طلاق به‌‌عنوان پدیده‌ای که به گسست خانواده می‌ انجامد، بر جنبه‌های مختلف زندگی هر دو زوج تاثیر می‌گذارد. از آنجایی که طلاق در نگرش اجتماعی به عنوان یک نقطه ضعف و منفی در زندگی اجتماعی افراد به ویژه زنان که نسبت به مردان آسیب پذیرتر هستند قلمداد می‏ شود، جدایی به عنوان تنها شدن و بدون پشتوانه شدن، سطح اعتماد به نفس و عزت نفس افراد را تحت الشعاع قرار می‏ دهد، به ویژه در این چرخه زنان معمولا خود را با سایر افراد جامعه مورد مقایسه قرار می‌دهند.