• صندوق‌های مشترک سرمایه گذاری : نوعی شرکت سرمایه گذاری اند که در اوراق بهادار با سرری=سید کمتر از یک سال و ریسک کم سرمایه گذتذی می‌کنند.شرکت‌ها با خرید سهام این صندوقها در آن ها سرمایه گذاری نموده و به وسیله سود سهام بازده دریافت می‌کنند(نه بهره)سود سهام روزانه محاسبه می شود وماهانه پرداخت می‌گردد.صندوق اماده است در هر روز سهام خود را باز خرید کند.

مدیریت حسابهای دریافتنی:

فروش نسیه کالا همراه است با تشکیل حسابهای دریافتنی به دو صورت عمده اند:

1. 1. اعتبارات خرده فروشی

1. اعتبارات تجاری(شرکتی به شرکت دیگر اعتبار می‌دهد)

مدیریت موجودی ها:

موجودی کالا عبارت است از مواد اولیه،کالای در جریا ساخت و کالای ساخته شده .مدیریت موجوی کالا بستگی به عوامل زیر دارد:

1. 1. شناخت انواع کالای مورد نیاز

1. درصد یا نسبت موجودی کالا از کل دارایی‌های شرکت

عوامل تعیین کننده اصلی سطح موجودیها عبارتند از:میزان فروش،مدت زمان،ماهیت تکنیکی جریان تولید و دوام کالای درجریان ساخت به مدت زمان تولید بستگی دارد وهرچه تکنیک‌های تولید بگونه ای باشد که مدت تولید را کاهش دهد موجودی کالای در جریان ساخت کاهش خواهد یافت.میزان کالای ساخته شده به بادوام بودن کالا و سیاست‌های فروش مربوط است.

میزان موجودی کالا

در میزان موجودی کالا باید از سیاست‌ها و روش‌هایی استفاده کرد که از یک سومواجه با کمبود مواد اولیه وکالای ساخته شده نشویم و از سوی دیگرمواجه با مازاد موجودی وکالای راکد در انبار نگردیمدر نتیجه در نگهداری کالا دو نوع ریسک وجو دارد:

۱-ریسک کمبود کالا:درمورد مواد اولیه منجر به اختلال در فرایند تولید و ‌در مورد کالای ساخته شده موجب از دست دادن مشتری می شود.

۲-ریسک مازاد کالا،یعنی شرایطی که شرکت مواجه با افزایش بیش از حد موجودی کالا می شودو موجب افزابش هزینه های نگهداری(هرینه های انبار داری،هزینه راکد شدن سرمایه و هزینه از مد افتادگی و فاسد شدن کالا است)

درمورد ریسک اول می توان با ایجاد ذخیره احتیاطی این ریسک را کاهش داد.

مدل تصمیم گیری موجودی کالا

در مدیریت موجودی کالا با دونوع هرینه روبه رو هستیم:

۱-هزینه های نگهداری

۲-هزینه سفارش

هزینه نگهداری:هزینه هایی است که بخاطرنگهداری کالا در شرکت ایجاد می شود این هزینه ها شامل هزینه های انبارداری ،هزینه های راکد شدن منابع مالی و هزینه فاسد شدن کالا است.بدیهی است که هرچه زمان نگهداری کالا در انبار افزایش یابد هزینه نگهداری نیز افزابش خواهد یافت.

هزینه سفارش:هزینه هایی است که برای هربار سفارش مجبور به پرداخت آن می باشیم.هرچه دفعات سفارش افزایش یابد این هزینه ها نیز افزایش می‌یابند. ( تهرانی،۱۳۸۵)

مدیریت نقدینگی :

مدیریت نقدینگی معیار مهمی در تعیین سیاست های سرمایه در گردش است و توانایی شرکت در ایجاد وجه نقد مورد نیاز را بیان می‌کند نسبت‌های جاری و آنی و نسبت‌های نقدینگی ،مفید و سنتی نقدینگی هستند .اما ناکافی و تنها مبتنی بر ارقام ترازنامه اند و نمی توانند جزئیات را به خولی فراهم کنند و اطلاعات صحیحی درباره کارایی مدیریت سرمایه در گردش بدهند . روابط ریاضی مورد استفاده برای محاسبه این شاخص ها ، وجه نقد و داراییها عملیاتی را در بر می گیرند ،اما در نظر گرفتن دارایی‌های عملیاتی نظیر حسابهای دریافتنی و موجودی مواد و کالا با وجه نقد و شبه نقد از نظر مبانی اساسی مدیریت و موجودی مواد و کالا با وجه نقد و شبه نقد از نظر مبانی اساسی مدیریت وجه نقد غیر منطقی است . با توجه به محدودیت های نسبت‌های سنتی نقدینگی در تحقیقات به عمل امده پیشنهاد شده است که از مقیاس نقدینگی مستمر برای مدیریت سرمایه در گردش استفاده شود .مقیاس نقدینگی مستمر به جریان های نقدی ورودی و خروجی ایجاد شده در شرکت اشاره دارد که ناشی از تحصیل مواد خام ،تولید ،فروش ،پرداخت ها و فرایند گرداوری مطالبات است . همان گونه که مقیاس نقدینگی مستمر نقدینگی تابعی از چرخه تبدیل وجه نقد می‌باشد صحیح تر است که به جای سنتی ، از مقیاس چرخه چرخه تبدیل وجه نقد برای ارزیابی اثر بخشی ودیریت سرمایه در گردش استفاده شود . (کاکاسرایی،۱۳۹۰)

سرمایه در گردش یکی از منابع تامین مالی به ویژه برای شرکت های کوچک ، متوسط، و در حال رشد است از نگرانیهای مدیریت ،میزان سرمایه گذاری در دارایی های جاری و مدیریت سرمایه در گردش است به گونه ای که از یک طرف سهم بازار و اعتبار تجاری کسب شده بین مشتریان و عرضه کنندگان خود را حفظ کند و از طرف دیگر سود اوری خود را افزایش دهد لذا مدیریت این داراییها و بدهیها کوتاه مدت ‌به این دلیل نیازمند توجه خاص است که مدیریت سرمایه در گردش نقش مهمی در سود اوری و نقدینگی شرکت‌ها و همچنین ریسک و بازده ان بازی می‌کند

می توان گفت مدیریت سرمایه در گردش در واقع از مدیریت یک سبد تشکیل شده است که شامل مدیریت وجه نقد ،مدیریت موجودی کالا و مدیریت سیاست اعتباری شرکت می شود .

) (Samilogu and demirgunes,2008

۱-مدیریت وجه نقد :

وجه نقد به عنوان یک عامل مهم از نقدینگی شرکت ها مطرح است . مدیریت وجه نقد با سرعت بخشیدن به جریان های نقدی ورودی و کند کردن جریان های نقدی خروجی در ارتباط است . به عنوان مثال میتوان با گنجاندن شروط مبتنی بر پرداخت در مدت زمان کوتاه تر در قراردادهای فروش اعتباری به مشتریان به جریان های نقدی ورودی سرعت بخشید .همچنین کند کردن جریان های نقدی خروجی از طریق گفتگو و مذاکره با عرضه کنندگان در خصوص طولانی تر کردن مدت اعتباری خرید های نسیه ، امکان پذید می‌باشد .

نگهداری وجه نقد می‌تواند مزایا و مضراتی برای شرکت به همراه داشته باشد نگهداری وجه نقد می‌تواند شرکت رت در مقابل ریسک کمبود وجه نقد در موارد ضروری مصون دارد . از طرفی نگهداری وجه نقد ریسک از دست رفتن فرصت های سرمایه گذاری در پروژهای سود اور را نیز به دنبال دارد .

کی اون معتقد است که مدیریت وجه نقد در واقع ایجاد نوعی تعادل بین ریسک و بازده است .نگهداری از وجه در شرکت اگرچه ریسک نقدینگی را به حداقل می‌رساند اما سود اوری واحد تجاری را کاهش می‌دهد . از طرفی کاهش سطح وجه نقد نگهداری شده در شرکت از طریق سرمایه گذاری وجوه اضافه ،سود و در نهایت ارزش سهام شرکت را افزایش می‌دهد اما افزایش احتمال تمام شدن وجه نقد را نیز به دنبال دارد .

۲-مدیریت موجودی :

شرکت ها به منظور به حد اقل رساندن ریسک کمبود موجودی ها و ار دست دادن فروش ، انگون که مشتریان انتظار دارند اقدام به نگهداری موجودی ها می‌کنند اما نگهداری موجودی ها هزینه هایی نیز به دنبال دارد . وجوهی که در قالب موجودی ها حبس شده اند نمی توانند در پروژه های دیگر سرمایه گذاری شده و برای شرکت ایجاد بازده نمایند .

به طور کلی، زمانی که از سرمایه گذاری صحبت به میان می‌آید، سرمایه گذاری در کلیه دارایی ها، اعم از دارایی های واقعی و مالی،که چه به صورت قابل معامله و چه به صورت غیر قابل معامله است، را شامل می شود. لیکن، در مباحث مالی عمدتاًً سرمایه گذاری در دارایی های مالی و به طور ویژه سرمایه گذاری در اوراق بهادار قابل معامله، مورد توجه و بحث قرار می‌گیرد. هر سرمایه گذار می‌تواند مستقیماً و یا به طور غیر مستقیم و از طریق واسطه های مالی در اوراق بهادار سرمایه گذاری نماید. صندوق های سرمایه گذاری از جملۀ این ابزارهای سرمایه گذاری غیر مستقیم محسوب می‌شوند. صندوق های سرمایه گذاری واسطه های مالی هستند که به عامه مردم سهام خود را می فروشند و عواید حاصل از آن را در سبد متنوعی از اوراق بهادار سرمایه گذاری می‌کنند. هر سهمی که فروخته می شود، نماینده نسبت متناسبی از پرتفوی اوراق بهاداری است که صندوق های سرمایه گذاری به وکالت از طرف سرمایه گذارانشان، مدیریت می‌کنند. صندوق های سرمایه گذاری دارای مزایای بالقوه ای هستند که سرمایه گذاران گاهی اوقات با وجود در اختیار داشتن منابع مالی مورد نیاز برای سرمایه گذاری در پرتفویی متنوع، باز هم ترجیح می‌دهند که در این صندوق ها سرمایه گذاری نمایند. این مزایا عبارتند از: مدیرت حرفه ای، تنوع بخشی، صرفه جویی ناشی از مقیاس، نقدینگی، آسانی و سهولت، انعطاف پذیری و … .

در فراگرد مدیریت سرمایه گذاری، ارزیابی عملکرد پرتفوی سرمایه گذاری ها، مرحله پایانی می‌باشد، لیکن از آن می توان به مثابه یک ساز و کار بازخوردی و کنترلی، به منظور اثر بخش تر نمودن فراگرد مدیریت سرمایه گذاری استفاده نمود. آنچه مسلم است، این است که در اختیار داشتن یک ابزار سنجش مناسب که عملکرد را درست و صحیح مورد سنجش قرار دهد، دارای اهمیتی است که بر هیچکس پوشیده نمی باشد.

یکی از مشکلات اساسی در بحث ارزیابی عملکرد، تمایل انسانی به تمرکز بر بازده پرتفوی و عدم توجه کافی به ریسک متحمل شده برای کسب بازده مورد نظر است. لذا ارزیابی عملکرد بایستی شامل شناسایی همزمان بازده و ریسک سرمایه گذاری باشد. نکته دیگری را که در این میان باید به آن توجه کرد، این است که عملکرد باید به صورت نسبی و نه به صورت مطلق، مورد ارزیابی قرار گیرد و لذا برای امر مقایسه، نیازمند یک مبنا یا شاخص هستیم. از آغاز دهه ۱۹۶۰ تاکنون پژوهشگران زیادی ‌به این امر توجه کرده و همواره با مدل سازی و آزمون مدل های موجود درصدد آزمون کارایی این مدل ها بر آمده اند. نتایج به دست آمده از این تحقیقات متنوع و مختلف است. در این تحقیق، محقق در نظر دارد تا عملکرد صندوق های سرمایه گذاری بورس اوراق بهادار تهران را با بهره گرفتن از مدل های موجود ارزیابی و بررسی نماید.

فصل اول: کلیات تحقیق

مقدمه

حفظ و توسعه توان اقتصادی هر جامعه ای در آینده در گرو سرمایه گذاری امروز آن جامعه است؛ سرمایه گذاری موتور محرکه توسعه اقتصادی واجتماعی است، این رهیافتی است که هیچ مکتب و نظام اقتصادی در آن شک ندارد و به همین دلیل در تمامی کشورها شیوه هایی به کار گرفته می شود که افراد و بنگاه ها بخشی از درآمد خود را به امر سرمایه گذاری تخصیص دهند. منتهی، دستیابی به رشد بلندمدت و مداوم اقتصادی نیازمند تجهیز و تخصیص بهینه منابع در سطح اقتصاد ملی است و این مهم بدون کمک بازارهای مالی، به ویژه بازار سرمایه گسترده و کارآمد، امکان پذیر نمیباشد.از طرف دیگر، درکنار کمیابی منابع مالی درهر جامعه ای، سوق دادن این منابع محدود به سمتی که منجر به بالاترین بازدهی شود ، خود مسئله ای است که نیازمند مدیریت کارآمد وکارآ است و این مهم بدون ارزیابی عملکرد و برخورداری از یک شاخص که عملکرد را به درستی بسنجد، امکان پذیر نمی باشد.

به طور کلی، زمانی که از سرمایه گذاری صحبت به میان می‌آید، سرمایه گذاری در کلیه دارایی ها، اعم از دارایی های واقعی و مالی،که چه به صورت قابل معامله و چه به صورت غیر قابل معامله است، را شامل می شود. لیکن، در مباحث مالی عمدتاًً سرمایه گذاری در دارایی های مالی و به طور ویژه سرمایه گذاری در اوراق بهادار قابل معامله، مورد توجه و بحث قرار می‌گیرد. هر سرمایه گذار می‌تواند مستقیماً و یا به طور غیر مستقیم و از طریق واسطه های مالی در اوراق بهادار سرمایه گذاری نماید. صندوق های سرمایه گذاری از جملۀ این ابزارهای سرمایه گذاری غیر مستقیم محسوب می‌شوند. صندوق های سرمایه گذاری واسطه های مالی هستند که به عامه مردم سهام خود را می فروشند و عواید حاصل از آن را در سبد متنوعی از اوراق بهادار سرمایه گذاری می‌کنند. هر سهمی که فروخته می شود، نماینده نسبت متناسبی از پرتفوی اوراق بهاداری است که صندوق های سرمایه گذاری به وکالت از طرف سرمایه گذارانشان، مدیریت می‌کنند. صندوق های سرمایه گذاری دارای مزایای بالقوه ای هستند که سرمایه گذاران گاهی اوقات با وجود در اختیار داشتن منابع مالی مورد نیاز برای سرمایه گذاری در پرتفویی متنوع، باز هم ترجیح می‌دهند که در این صندوق ها سرمایه گذاری نمایند. این مزایا عبارتند از: مدیرت حرفه ای، تنوع بخشی، صرفه جویی ناشی از مقیاس، نقدینگی، آسانی و سهولت، انعطاف پذیری و … .

گوپتا و دیگران (۲۰۰۸) پذیرش فناوری اطلاعات و ارتباطات درسازمان های دولتی هند را با بهره گرفتن از نظریه تلفیقی پذیرش و فناوری مورد مطالعه قرار دادند. یافته های این مطالعه نشان داد که انتظارات مربوط به عملکرد و انتظارات مربوط به تلاش، تاثیراجتماعی و شرایط تسهیل کننده، با استفاده و کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات رابطه معنادار مثبت دارند. در این مطالعه اثر متغیرتعدیل کننده جنسیت بر ارتباطات موجود در الگوی معنادار نبود.

مطالعه دقیق تر اخیر بر اهمیت بیشتر چند عامل محدود در به کارگیری فناوری اطلاعات تأکید می‌کنند. نوگرایی و دانش سیستم های اطلاعاتی، مزیت نسبی، اندازه شرکت، سهولت استفاده و مشاهده سودمندی، حمایت مدیریت ارشد و فشاربیرونی. درارتباط با نحوه استفاده نیزتصمیمات پذیرش، درجه پذیرش، رضایت مندی، استفاده سیستم و انگیزه به کارگیری مورد توجه محققان بوده است(بوک^[۶۱] ۱۹۹۹).

استراتژی فناوری برنامه ای است که تصمیمات شرکت درمورد توسعه و به کارگیری قابلیت های تکنولوژیک را هدایت می‌کند (کرنزوسابهروال^[۶۲]،۲۰۰۷) . استراتژی فناوری را مجموعه ای از تصمیمات استراتژیک و اقدامات لازم به وسیله مدیران، برای تبدیل ورودی به خروجی، باهدف دستیابی به مزیت رقابتی می دانند)ونکاتش^[۶۳] ۲۰۰۸). فورد و سارن۲۰۰۱^[۶۴] نیز استراتژی فناوری را مجموعه وظایف و فعالیت ها در زمینه ایجاد، حفاظت و بهره برداری ازسرمایه های تکنولوژیک یک شرکت می دانند.

با توجه به رشد و توسعه همه جانبه فناوری اطلاعات و نفوذ آن در سطوح مختلف سازمان ها، لزوم به کارگیری برنامه های راهبردی در حوزه فناوری اطلاعات بیش از پیش نمایان می شود. این طرح ها جهت برخورداری نظام مند با مقوله سرمایه گذاری وکسب نتایج بهتر در این حوزه طراحی، تدوین و پیاده سازی می‌شوند. از این رو استفاده استراتژیک از فناوری اطلاعات به عاملی کلیدی برای سازمان ها جهت کسب مزیت رقابتی و همچنین هم‌راستا نمودن استراتژی های فناوری اطلاعات با اهداف سازمانی، تبدیل شده است امروزه برنامه ریزی استراتژیک فناوری اطلاعات به عنوان یکی از اساسی ترین اجزاء یکپارچه سازی و همراستائی استراتژیک کسب و کار و فناوری اطلاعات مطرح می‌باشد. برنامه ریزی استراتژیک فناوری اطلاعات بایستی با برنامه ریزی جامع سازمان هم‌راستا گردد. در واقع واحد فناوری اطلاعات و سایر واحدهای سازمانی بایستی درجهت اهداف مشترکی برای سازمان تلاش کنند(لوفتمن۲۰۰۰^[۶۵]).

۷-۲- مدل مفهومی تحقیق

در این جا، بعد از بررسی مبانی نظری که عمدتاً از مطالعه ادبیات و تحقیقات مربوطه حاصل شد، مدل مفهومی بایستی طراحی شود (کیوی وکامپهنو^[۶۶]، ۱۳۸۰). هرمدل مفهومی به عنوان مبنایی جهت انجام مطالعات و تحقیقات است به گونه ای که متغیرهای مورد نظر تحقیق و روابط میان آن ها را مشخص می‌کند (سرمد و همکاران، ۱۳۸۴). تدوین چارچوب یا مدل مفهومی ما را کمک می‌کند تا برای بهبود شناخت خود از پویایی وضعیت، روابط خاصی را مورد بررسی و آزمون قرار دهیم. ( دانایی فرد و همکاران، ۱۳۸۸)، برهمین اساس مدل مفهومی موردنظر را می توان درشکل شماره ۳-۲ مشاهده نمود. در این مدل هفت ساخت انتظار عملکرد^[۶۷]، انتظار تلاش^[۶۸]، تاثیر اجتماعی^[۶۹]، و شرایط تسهیلی^[۷۰]، خودکارآیی^[۷۱] ، نگرش نسبت به استفاده از تکنولوژی^[۷۲] و اضطراب^[۷۳] به نظر مهمترین تعیین کننده های مستقیم تمایل یا به کارگیری، درمدل عملیاتی پژوهش می‌باشند و نقش قابل ملاحظه آن ها به ‌عنوان تعیین کننده های مستقیم پذیرش کاربر و رفتار به کارگیری مورد بررسی قرار می‌گیرد.

شکل-۴‑ ۲- مدل مفهومی پژوهش (تعدیل و تطبیق داده شده از ونکاتش و همکاران۲۰۰۳)

فرضیات تحقیق

1. 1. انتظار عملکرد بر روی تمایل رفتاری به استفاده ازسیستم یافناوری اطلاعات تاثیر مثبت دارد (H1).

1. 1. انتظار تلاش بر روی تمایل رفتاری (به استفاده ازسیستم یافناوری اطلاعات) تاثیر مثبت دارد (H2).

1. 1. تاثیراجتماعی بر روی تمایل رفتاری ( به استفاده ازسیستم یافناوری اطلاعات) تاثیر مثبت دارد (H3).

1. 1. شرایط تسهیل کننده بر روی رفتاربکارگیری (سیستم و یا فناوری اطلاعات) تاثیر مثبت دارد (H4).

1. 1. خودکارآئی بر روی رفتار به کارگیری (سیستم و یا فناوری اطلاعات) اثر دارد ( H5).

1. 1. اضطراب برروی رفتار به کارگیری (سیستم و یا فناوری اطلاعات) اثر دارد (H6).

1. 1. نگرش نسبت به استفاده از تکنولوژی برروی رفتاربکارگیری (سیستم و یا فناوری اطلاعات) تاثیرمثبت دارد (H7).

1. تمایل رفتاری دارای تاثیری مثبت و معنادار بر رفتار به کارگیری (سیستم و یا فناوری اطلاعات) است (H8).

۸-۲- جمع بندی

هدف ازبررسی و بازنگری ادبیات تحقیق و مبانی نظری استفاده از تجربیات پیشین، شناخت جنبه‌های مختلف موضوع تحقیق، جلوگیری از تکرار اشتباهات، تأیید یا رد تأیید تحقیقات قبلی، انتخاب کوتاه ترین مسیر تحقیق و استفاده از منابع مختلف در جهت تدوین فرضیه‌ها می‌باشد. براین اساس، در این بخش با بررسی مفاهیم، تعاریف و بازنگری ادبیات تحقیق و آشنایی با مطالعات، تحقیقات و نوشته های دیگران، ابعاد مربوط به هر یک از متغیرهای تحقیق شناسایی شد و در نهایت مدل مفهومی تحقیق بر مبنای مدل ونکاتش و همکاران ۲۰۰۳ تدوین گردید. در مدل مذکور علاوه ‌بر متغیرهای اصلی “انتظارعملکرد”، “انتظارتلاش”، “تاثیراجتماعی” و “شرایط تسهیل” متغیرهای “خودکارائی”، “اضطراب” و “نگرش نسبت به استفاده ازتکنولوژی” نیز به مدل اضافه شد و متغیرهای تعدیل کننده نیز از مدل حذف گردید.

فصل سوم :
روش پژوهش

۱-۳- مقدمه:

تحقیق را ‌می‌توان روشی منظم دانست که در نتیجه­ آن پاسخ­هایی برای سؤال­های مطرح ‌شده پیرامون موضوع تحقیق به دست می ­آید. همچنین روش تحقیق مجموعه ­ای از قواعد، ابزارها و راه ­های معتبر (قابل‌اطمینان) و نظام‌ یافته برای بررسی واقعیت­ها، کشف مجهولات و دستیابی به راه ­حل مشکلات است. آنچه که نتایج برآمده از یک تحقیق را ارزشمند و قابل استناد می­ کند، روش تحقیق ساختارمند، هدفمند و علمی است. چنانچه روش‌شناسی صحیح صورت نپذیرد، نتایج تحقیق، پژوهشگر و استفاده­کنندگان را به بیراهه خواهد برد. ‌بنابرین‏ اتخاذ یک روش عقلایی برای دستیابی به نتایج مطلوب ضروری است (خاکی، ۱۳۷۸).

در این فصل ابتدا روش­های تحقیق را مورد بررسی قرار داده و روش استفاده ‌شده در این تحقیق را بیان می‌کنیم. پس از آن مدل مفهومی تحقیق را به اختصار توضیح خواهیم داد. سپس مراحل تحقیق و فرضیات آماری را مطرح می‌کنیم. بعد از آن جامعه آماری و روش نمونه گیری تحقیق را توضیح می‌دهیم. ابزار جمع‌ آوری اطلاعات که در این تحقیق پرسشنامه است را توضیح خواهیم داد. در پایان روش­های موردنظر و همچنین نرم‌افزارهای مورد استفاده برای تجزیه و تحلیل اطلاعات و آزمون فرضیات را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

۲-۳- روش تحقیق:

هر تحقیقی تلاشی نظامند به منظور دست یافتن به پاسخ یک پرسش یا راه­حلی برای یک مسئله است. با توجه به اینکه پرسش­ها و مسئله­ ها ماهیت گوناگونی دارند، ‌بنابرین‏ ‌می‌توان تحقیقات را بر پایه­ چگونگی این پرسش­ها و مسئله­ ها طبقه ‌بندی کرد(خاکی، ۱۳۷۸).

به طورکلی روش های تحقیق را می توان با توجه به دو ملاک زیر تقسیم بندی کرد:

1. 1. هدف تحقیق

تجارب این سازمان نشان داده است که سرمایه اجتماعی، تأثیر قابل توجهی بر اقتصاد و توسعه کشورهای مختلف دارد (علوی ۱۳۸۰: ۳۴).

سرمایه اجتماعی برخلاف سایر سرمایه ها به صورت فیزیکی وجود ندارد بلکه حاصل تعاملات و هنجارهای گروهی و اجتماعی است که افزایش آن در پایین آوردن سطح هزینه های عملیاتی سازمان‌ها مؤثر است (شیروانی، ۱۳۸۳، ۴۷).

سرمایه اجتماعی توسط محققان به طور گسترده به‌منزله یک دارایی که در روابط افراد، اجتماعات، شبکه ها یا جوامع موجود است، شرح داده می‌شود.

علی‌رغم این شباهت‌ها در طرقی که محققان، سرمایه اجتماعی را شرح می‌دهند، تفاوت‌های اساسی و عمیقی نیز در دیدگاه‌های گوناگون وجود دارد که سه مورد از آن‌ ها به طور خاص شامل سطح تحلیل، کاربردهای هنجاری و برتری مزایا می‌شوند که مفهوم‌سازی‌های گوناگون از سرمایه اجتماعی را مشخص می‌نمایند.

تمایزات گوناگون در تعاریف سرمایه اجتماعی

تمایزات بر مبنای سطح تحلیل

محققان برای تشریح سرمایه اجتماعی از سطوح تحلیل متفاوتی استفاده می‌کنند. به طور نمونه فوکویاما^[۱۴] سرمایه اجتماعی را یک ویژگی ملت‌ها یا نواحی جغرافیایی، پوتنام آن را ویژگی اجتماعات، برت^[۱۵] ویژگی شبکه های فردی و بیکر^[۱۶] ویژگی سازمان‌ها در تعاملاتشان با دیگر سازمان‌ها و بلیوین^[۱۷] و دیگران سرمایه اجتماعی را به‌منزله ویژگی عاملان فردی می‌دانند.


‌بنابرین‏ در حالی که بعضی از محققان، سرمایه اجتماعی را یک جنبه ملت، جامعه یا ناحیه جغرافیایی می‌دانند در بعضی دیگر از مطالعات، سرمایه اجتماعی یک دارایی فردی است که در طول دوره کار کارکنان افزوده‌شده و مصرف می‌گردد. مثلاً برت، سرمایه اجتماعی را به طور آشکار بر اساس ویژگی‌های موقعیتی عاملان فردی و توانایی‌های آن‌ ها در انتقال اطلاعات به صورت منحصربه‌فرد تعریف می‌کند که با توجه به موقعیت نسبی با جایگاهشان در گروه، باعث ایجاد مزایایی برای آن‌ ها می‌گردد. ‌بنابرین‏ سرمایه اجتماعی، سطوح مختلف تحلیل را در بر ‌می‌گیرد و با بهره گرفتن از دیدگاه‌های خرد و کلان شرح داده می‌شود.

تمایزات بر مبنای کاربردهای هنجاری

تفاوت دیگر بین محققان در استفاده از جنبه‌های هنجاری سرمایه اجتماعی است که به طور ضمنی در چهار تئوری گوناگون بیان می‌گردد. نگرش‌های متفاوت به سرمایه اجتماعی به صورت‌های متنوعی بر شدت، فراوانی یا کارایی در تعاملات اجتماعی تأکید می‌کند. با توجه ‌به این جنبه، محققان بر اساس توصیه های هنجاری ضمنی‌شان برای ایجاد سرمایه اجتماعی متفاوت هستند.

تمایزات بر اساس مزایای اصلی در مقابل مزایای ثانویه

سومین تمایز در رویکردهای متفاوت به سرمایه اجتماعی به مزایای سرمایه اجتماعی و اینکه چگونه این مزایا در میان یک واحد اجتماعی توزیع می‌شوند، می‌پردازد. هرچند در همه مدل‌ها، افراد می‌توانند از وجود سرمایه اجتماعی، منتفع گردند، تفاوت‌هایی در میزان مستقیم بودن این مزایا وجود دارد.

حکمن (۱۹۹۰) و فوکویاما (۱۹۹۵) بر جنبه «منفعت عمومی» سرمایه اجتماعی تأکید می‌نمایند و فرض می‌کنند که هنگامی که یک جامعه یا گروه ازنظر میزان سرمایه اجتماعی در سطح بالایی هستند، مزایایی شامل حال افراد نیز می‌شود.

اما تئوریسین‌های شبکه‌ای مانند برت (۱۹۹۴) و محققانی از قبیل بلیوین و همکارانش (۱۹۹۰) ولین و همکارانش^[۱۸] (۱۹۸۱) بر راه‌هایی که افراد به طور مستقیم از سرمایه اجتماعی خودشان سود می‌برند، تأکید می‌نمایند. از دیدگاه این محققان، سرمایه اجتماعی به‌منزله یک دارایی است که افراد می‌توانند برای بهبود موقعیت خود از آن استفاده نمایند. ‌بنابرین‏ در این دیدگاه، سرمایه اجتماعی یک منفعت عمومی نیست که به طور گسترده در میان واحد یا شبکه اجتماعی توزیع‌شده باشد بلکه یک منفعت شخصی^[۱۹] است، بدین معنا که با توجه به استراتژی‌های موقعیتی و موقعیت فردی، متفاوت است (لین^[۲۰] و وان بورن^[۲۱]، ۱۹۹۹، ۹-۵۳۸).

رز^[۲۲] (۱۹۹۹) تحلیل‌های سرمایه اجتماعی را به سه نگرش گوناگون تقسیم می‌کند:

۱-تئوری‌های موقعیتی^[۲۳]: در این تئوری سرمایه اجتماعی به صورت ابزاری و موقعیت تعریف می‌شود و از شخصی به شخص دیگر و موقعیتی به موقعیت دیگر متفاوت است.

۲-نگرش روان‌شناسی اجتماعی^[۲۴]: در این نگرش سرمایه اجتماعی هر مجموعه عقاید و هنجارهای فرهنگی است. طرفداران این نگرش بیان می‌کنند که سازمان‌های داوطلبانه به‌منزله پیامد اعتماد، ظهور می‌نمایند و برعکس آن را صحیح نمی‌دانند. سرمایه اجتماعی در این نگرش در اصل با اعتماد مساوی است. سرمایه اجتماعی از شخصی به شخص دیگر متفاوت است. اما به طور موقعیتی باثبات است.

۳-تئوری فرهنگی^[۲۵]: فرهنگ، منبع اعتماد و همکاری است. سرمایه اجتماعی در میان افرادی که متعلق به یک فرهنگ هستند، همگن است و همچنین از موقعیتی به موقعیت دیگر باثبات است. این امر بیانگر این است که مشخص نمودن سرمایه اجتماعی برای یک کشور خاص بسیار ساده است ( لوند و اسوینسن، ۲۰۰۲^[۲۶]).

دسته‌بندی سرمایه اجتماعی از دیدگاه گروه کندی

دسته‌بندی دیگری از ابعاد سرمایه اجتماعی توسط گروه کندی در دانشگاه هاروارد انجام‌شده است. این گروه مطالعاتی ابعاد زیر را مورد شناسایی قرار داده‌اند.

اعتماد

گروه کندی مقوله اعتماد را به صورت زیرگروه بندی کرده‌اند:

اعتماد اجتماعی: محور اصلی سرمایه اجتماعی، پاسخ ‌به این سؤال است که آیا شما به سایر افراد اعتماد دارید؟

اعتماد میان نژادهای مختلف: این بعد ‌به این امر می‌پردازد که تا چه حد به افرادی از نژادهای دیگر اعتماد دارید.

مشارکت سیاسی

مشارکت سیاسی عادی: این نوع مشارکت را می‌توان از تعداد افراد رأی دهند. میزان مطالعه و حجم خرید روزنامه، اطلاعات شهروندان از مسائل سیاسی و مانند آن‌ ها، مورداندازه‌گیری قرار دارد.

مشارکت سیاسی نقادانه؛ مطالعات نشان می‌دهد که ممکن است جامعه‌ای ازلحاظ مشارکت سیاسی عادی در حد پایینی باشد اما درعین‌حال این جامعه ازلحاظ مشارکت سیاسی نقادانه در سطح بالایی باشد و افراد در فعالیت‌هایی مانند راهپیمایی‌ها، تجمع‌ها و غیره حضور فعالی داشته باشند.

مشارکت و رهبری مدنی

رهبری مدنی: رهبری مدنی به میزان مشارکت افراد در گروه‌ها، باشگاه‌ها، انجمن‌ها و امور شهر یا مدرسه و نظایر آن‌ ها می‌پردازند، و آن سؤال را که افراد تا چه اندازه در این گروه و انجمن‌ها، نقش رهبری را ایفا می‌کند. مدنظر قرار می‌دهد.

مشارکت مدنی: منظور آن است که افراد جامعه تا چه اندازه در انواع گروه‌های گوناگون، از قبیل گروه‌های مذهبی، گروه‌های حرفه‌ای، مؤسسات خیریه و امثالهم، فعالیت می‌کنند.

پیوندهای اجتماعی غیررسمی^[۲۷]

برخی از جوامع و اجتماعات، سعی در توسعه روابط غیررسمی داشته و عضویت‌ها و مشارکت‌های غیررسمی را بیشتر توضیح می‌دهند. در واقع این بعد به سنجش جنبه‌های غیررسمی سرمایه اجتماعی می‌پردازد.

دسته‌بندی لاک لی از سرمایه اجتماعی

درنهایت می‌توان به طبقه‌بندی لاک لی^[۲۸] از ابعاد سرمایه اجتماعی اشاره کرد که سعی خلاصه کردن طرح‌های مختلف ابعاد سرمایه اجتماعی از مبانی نظری موضوع دارد.

مسئولیت در قبال جامعه زمانی محرز می‏ شود که مرتکب، عاقل، بالغ در عین ادراک و شعور و با اختیار و توانایی اجرا، دست به ارتکاب عمل مجرمانه زده باشد و اگر این شرایط در مرتکب وجود نداشته باشد یا عمل قابل انتساب به او نباشد، مجرم محسوب نخواهد شد و مجازاتی نیز نخواهد داشت. اما از نظر جرم‏شناسی مسئولیت تنها بر پایه خطا نمی‏باشد بلکه بر پایه خطری است که به وسیله ‌عامل فعل متوجه اجتماع می‏ شود. ‌بنابرین‏ اراده افراد همواره تحت تأثیر عوامل خارجی و داخلی قرار گرفته و این عوامل در به انحراف کشاندن افراد اثرات مؤثری دارند. فردی که در اجتماع زندگی می ‏کند باید مقررات و نظامات اجتماعی را رعایت نماید و اگر مرتکب عملی شود که نظم اجتماع را بر هم زند شخص مسئول شناخته شده ولو اینکه قانون آن را جرم تشخیص نداده باشد (همان، ۲۰).

جامعه نیز برای دفاع و حفظ از ‌آسیب‌های اجتماع تدابیری را برای کودکان در نظر می‏ گیرد و هدف آن صیانت از جامعه در برابر خطرات احتمالی است و اگر به تربیت فرد نیز توجه دارد برای این است که بتواند جامعه‏ای سالم و افرادی قانونمند داشته باشد. هر چند اتخاذ این تدابیر در تقلیل میزان بزهکاری کودکان مؤثر بوده و از مفاسد گوناگون جلوگیری می‏ نماید، اما این اشکال را دارا است که اصالت را به اجتماع داده و تا آنجا به اصلاح فرد توجه دارد که اطمینان یابد، آن شخص مرتکب جرم یا بزه نخواهد شد.

مراجع قانونگذاری تدابیر و تصمیماتی را ‌در مورد کودکان در معرض سقوط و انحراف اتخاذ نموده ‏اند. در حالی که قانون آن ها را از نظر کیفری و اخلاقی غیر مسئول می‏شناسد، اغلب کوشش می‏ شود که این تدابیر در تهذیب و تربیت افراد مورد نظر مؤثر واقع شود و بتواند آن ها را به صورت اعضایی مفید و سالم به اجتماع بازگرداند (همان، ۲۱).

فصل سوم

پرخاشگری و تاثیر آن در وقوع جرایم اطفال و نوجوانان

در این فصل در ابتدا به بررسی تاثیر پرخاشگری بر وقوع جرم به صورت های گوناگون پرداخته می شود و سپس نظرات مربوط به موضوع پرخاشگری تحلیل و بررسی می‌شوند

۳ -۱ : جرم دانستن پرخاشگری

تحقیقات و بررسی هانشان می‌دهد که به واقع پرخاشگری زمینه ایجاد جرایم خشونت آمیز است . ‌در مورد رفتارهای پرخاشگرایانه توجه به دو نکته حائز اهمیت است:

نخست؛ پرخاشگری لزوماًً به معنای «رفتارهایی که باعث ورود آسیب­های جسمانی می­شوند» نیست، بلکه گاهی ممکن است در برگیرنده­ی رفتارهایی باشد که منجر به آسیب­های روانی می­گردند. به عبارت دیگر، چنانچه به جهت انجام یک رفتار، شخصی از «اِعمال قریب­الوقوع خشونت غیرقانونی نسبت به جسم خود بهراسد»، همین مقدار رفتار نیز باعث تحقق رفتار پرخاشگرایانه و به عبارت حقوقی تهاجم ساده خواهد شد، حتی اگر در نهایت هیچ آسیب جسمانی نیز رخ ندهد (کراس، ۱۳۹۳، ۱۸۶-۱۸۴).

دوم؛ صرف اینکه رفتاری دارای نتایج خشونت­آمیز باشد، بدین معنی نیست که حتماً رفتاری پرخاشگرایانه به‌حساب آید، بلکه تنها رفتارهای آسیب‌زننده‌ای که توأم با «قصد ورود صدمه یا آسیب غیرقانونی» باشند، به عنوان رفتار پرخاشگرایانه تعریف می­شوند. برای نمونه دو شخص را در نظر بگیرید که هر دو مرتکب یک درگیری فیزیکی شدید ‌شده‌اند، اما یکی از آن‌ ها به زن سالمندی حمله کرده و دیگری در مقابلِ حمله­ی تعدادی نوجوان، برای دفاع از خود مرتکب چنین رفتاری شده است. در مثال فوق‌الذکر رفتارها مشابه می­باشند؛ چراکه هر دو شخص، مرتکب درگیری فیزیکی شدید ‌شده‌اند، حال آن‌که قصد آن‌ ها کاملاً متفاوت از یکدیگر است. برای شخص نخست، خشونت وسیله­ای برای صدمه زدن به دیگری بوده، در حالی که برای شخص دوم، خشونتِ مورد استفاده، نوعی مکانیسم دفاعی به‌حساب می ­آید( مصطفی پور و حسینی ، ۱۳۹۶ ، ۱۲۷ )

نکته­ی قابل بحث دیگر در خصوص «ذاتی» و یا «اکتسابی» بودنِ تمایلات پرخاشگرایانه در انسان است. به طور کلی درباره جرم تلقی کردن صرف پرخاشگری دو دیدگاه وجود دارد: گروهی معتقدند پرخاشگری ذاتی و فطری بوده و گروهی دیگر آن را حاصل عوامل اجتماعی و در نتیجه آموختنی می­دانند. ازجمله چهرهای معروفی که طرفدار ذاتی بودن پرخاشگری­­اند، فروید و لورنز هستند. هم فروید و هم لورنز معتقدند که پرخاشگری به عنوان یک نیروی نهفته، به‌تدریج در شخص متراکم شده و نیاز به تخلیه پیدا می­ کند. به نظر فروید اگر این انرژی به شکل صحیحی مثل ورزش کردن تخلیه شود جنبه­ سازنده خواهد داشت، در غیر این صورت به گونه‌ای مخرب تخلیه می­ شود که رفتارهایی مثل قتل، ضرب و شتم، تخریب و نظایر آن­ها از این جمله­اند. طرفداران ذاتی­بودن دلایل متعددی را برای اثبات نظر خود بیان داشته اند، برای نمونه آن­ها معتقدند در حالتِ خشم، تغییرات فیزیولوژیکی و زیست‌شناختی گوناگونی در انسان صورت ‌می‌گیرد که نشان‌دهنده ذاتی­بودن این حالت هیجانی است. این تغییرات عبارت‌اند از: مقداری از کلیگوژن ذخیره‌شده در کبد به صورت قند ساده و قابل سوختن یعنی گلوکز در جریان خون آزاد می­ شود و انرژی لازم برای فعالیت بیشتر (مثلاً در این حالت نزاع کردن) را تأمین می­ کند. ترشح ماده انعقاد خون در بدن افزایش می­یابد، منطقاً بدین دلیل که اگر شخص در جریان ستیزه زخمی شد، خونریزی او زودتر بند بیاید. دستگاه تنفس و گردش خون سرعت عمل پیدا می_­کنند تا ضمن رساندن مواد غذایی به ماهیچه­ها، ضایعات و فضولات را سریع‌تر از بدن دفع کرده و حالت­های خستگی و ناتوانی را در شخص کمتر کنند.

در طرف مقابل، گروه دیگر باور به ذاتی بودن پرخاشگری را مخرب می­دانند. آن­ها دلایل متعددی را ارائه ‌می‌کنند که پرخاشگری منشأ غریزی و ذاتی ندارد و به همین دلایل از لحاظ اجتماعی هم قابل آموزش است و هم قابل پیشگیری. برای نمونه وجود کروموزوم اضافی Y را نمی­ توان دلیلی بر ذاتی بودن پرخاشگری دانست، چنانچه مشخص شده است وجود کروموزوم اضافی Y سبب افزایش و درشتی اندام می­ شود، اما چه‌بسا وجود اندام قوی و قدِ بلند از نظر اجتماعی سبب متمایز شدن این افراد از نظر نیروی بدنی و در نتیجه انجام برخی از حالت­های پرخاشگرایانه شود. از طرف دیگر تحقیقات بندورا نشان داده است که پرخاشگری کاملاً جنبه­ تقلیدی داشته و از راه مشاهده کسب می­ شود و ‌بنابرین‏ نمی­تواند پایه ذاتی داشته باشد (کریمی، ۱۳۸۷: ۲۱۳-۲۰۷).

۳ -۱ -۱ : تاثیر پرخاشگری بر وقوع جرایم

‌در مورد تاثیر پرخاشگری بر وقوع جرایم لازم به ذکر است از یک‌سو، جرم­شناسان پرخاشگری را به دو قسمِ «پرخاشگری غیرمستقیم» و «پرخاشگری مستقیم» تقسیم‌بندی ‌می‌کنند. پرخاشگری غیرمستقیم معمولاً به صورت شفاهی و پنهانی صورت ‌می‌گیرد و رفتارهایی همچون تهدید ضمنی به قتل یا ضررهای دیگر از مصادیق آن به­شمار می­رود. درست برعکس، پرخاشگری مستقیم عموماً به صورت فیزیکی و علنی واقع می­گردد که رفتارهایی مثل ضربه زدن و مشت زدن نمونه ­هایی از آن به‌حساب می ­آید. در این میان، معمولاً زنان بیش از مردان از پرخاشگری غیرمستقیم و مردان بیش از زنان از پرخاشگری مستقیم استفاده ‌می‌کنند. هرچند هر دو نوعِ پرخاشگری مهم می­باشند، اما در علت­شناسیِ جرایم، پرخاشگری مستقیم به‌مراتب پرکاربردتر است (Beaver, 2009: 37).